Strategia ochrony rzepaku przed patogenami

Z analizy zdrowotności rzepaku ozimego w ostatnim dziesięcioleciu wynika, że najczęściej notowanymi sprawcami chorób są Leptosphaeria maculans, L. biglobosa, Phoma lingam wywołujące objawy suchej zgnilizny kapustnych; Sclerotinia sclerotiorum grzyb odpowiedzialny za objawy zgnilizny twardzikowej oraz nabierające na znaczeniu gospodarczym Verticillium dahliae i V. longisporum powodujące wertyciliozę. W sezonach wegetacyjnych, którym towarzyszą opady częściej notowane są objawy kiły kapusty w rzepaku, zaś w suche i wietrzne sprzyjają nasilaniu czerni krzyżowych. Wzrost frekwencji populacji owadów o kłująco-ssącym aparacie gębowym może przyczyniać się do wzrostu nasilenia chorób powodowych przez wirusy i fitopalzmy, których te owady są wektorami. Ponadto, wraz z planowaniem uprawy rzepaku należy dokonać wyboru odmiany, która zapewni tolerancję lub odporność na wybrane patogeny, co może pozwolić na ograniczenie nakładów na ochronę roślin.

Konieczna strategia

Zarówno w okresie jesiennej jak i wiosennej wegetacji należy dokonać regulacji wzrostu i pokroju roślin skorelowanej z ograniczeniem nasilania suchej zgnilizny, mączniaka rzekomego czy czerni krzyżowych. Taka strategia jest konieczna z dwóch powodów. Pierwszy wynika z konieczności stymulowania zmiany kąta ustawienia liści w rozecie w celu odsłonięcia pąka wierzchołkowego, co poprawia gromadzenie cukrów i pąków bocznych rozgałęzień i tym samym zimowanie roślin. Wiosną natomiast konieczna jest inhibicja nadmiernego zrzutu pąków kwiatowych i stymulowanie równomiernego kwitnienia łanu z równym tworzeniem zawiązków łuszczyn. Drugi powód to ograniczenie rozwoju grzybów patogenicznych, które w okresie jesieni, jak i wiosną mogą być przyczyną wylegania łanu. Obecnie dysponujemy chlorkiem mepikwatu z fungistatycznie działającym metkonazolem, który można aplikować w fazie 14-16 BBCH w jednym jesiennym zabiegu oraz w dawkach dzielonych jesienią i wiosną (odpowiednio w dawce 0,5 i 0,4 l/ha). Inną substancją o działaniu regulatora z równoczesną ochroną przeciw patogenom jest trineksapak etylu, który można stosować jesienią i po ruszeniu wegetacji wiosną w zakresie temperatury 5-25oC. Ponadto, w dawkach dzielonych można stosować mieszaninę difenkonazolu i paklobutrazolu z osiągnieciem zarówno wpływu na pokrój rzepaku jak i jego zdrowotność.

Szara pleśń pod lupą

Wiosną kiedy rusza wegetacja warto określić nasilenie szarej pleśni, kiedy to Botrytis cinerea jest jeszcze nekrotrofem i bytuje na zamierających najstarszych liściach rzepaku. Grzyb ten może przy wzroście temperatury oraz wilgotności uruchomić potencjał patogeniczny i w okresie wiosennej wegetacji aż do zbiorów ograniczać gromadzenie plonu. Grzyb ten może także tworzyć skleroty – przetrwalniki i jako polifagiczny organizm porażać także rośliny następcze.
Formy przetrwalnikowe może również tworzyć S. sclerotiorum, co pozwala jednoznacznie diagnozować zgniliznę twardzikową, chorobę ujawniająca się w okresie okołokwitnieniowym. Zarodniki workowe S. sclerotiorum powstające w apotecjach preferują temperaturę ok. 10-12oC oraz wysoką wilgotność powietrza. Okres uwalniania z owocników zarodników może być rozciągnięty w czasie, co odnotowano w dwóch ubiegłych latach, kiedy to długotrwałe późnowiosenne przymrozki ograniczały zarodnikowanie, ale po wzroście temperatury ich koncentracja rosła. Potencjał infekcyjny tego patogena oraz przegieg pogody wpływały zatem na rekomendację dwuzabiegowych programów ochrony. W strategii skutecznych zabiegów należy pamiętać, że ochrona rzepaku powinna nastąpić od fazy żółtego pąka do pełni kwitnienia, kiedy 50% kwiatów jest otwartych, najpóźniej do opadania pierwszych płatków, czyli pierwszy zabieg należy wykonać w fazie 59-60 BBCH, kiedy otwarte są pierwsze kwiaty, a drugi w okresie kwitnienia (62-65 BBCH), gdy na głównym kwiatostanie otwarta jest już połowa kwiatów, a starsze płatki już opadają. W rekomendowanych chemicznych zabiegach ochrony roślin aktualnie stosuje się: azoksystrobinę, boskalid, difenokonazol, dimoksystrobinę, fludioksonil, fluopyram, flutriafol, pilaklostrobinę, protiokonazol, tetrakonazol, tebukonazol solo lub w mieszaninach substancji o różnych mechanizmach działania. W strategii ochrony rzepaku przed nasilaniem zgnilizny twardzikowej można także posiłkować się biologiczna ochroną. Aktualnie zarejestrowane są produkty zawierające: bakterie Bacillus amyloliquefaciens, grzyb Coniothyrium minitans oraz oospory Pythium oligandrum.
Największą trudność sprawia planowanie strategii ochrony przed nasilaniem wertyciliozy, ponieważ nie dysponujemy chemicznymi środkami ochrony roślin ograniczającymi nasilenie tej choroby. Dlatego też należy przestrzegać zasad agrotechniki wraz z poprawnie konstruowanym płodozmianem i rotacją roślin na stanowiskach uprawy.
W strategii ochrony rzepaku przed patogenami należy przestrzegać zasady przemiennego stosowania fungicydów o różnych mechanizmach działania względem grzybów. Warto pamiętać, że plonowanie rzepaku jest wypadkową bilansu zasobności gleby, doboru konstrukcji płodozmianu, uproszczeń w uprawie roli, przestrzegania norm i terminu siewu, bilansowania nawożenia oraz regulacji wzrostu i pokroju roślin z równoczesną ochroną przed agrofagami. Hybrydowe stosowanie metod agrotechnicznych, biologicznych i chemicznych pozwala na kompleksową strategię ochrony roślin.

Dr hab. Marta Damszel