Na czym polega strategia antyodpornościowa w ochronie roślin przed patogenami?

Już od wielu lat stosujemy integrowaną ochronę roślin (IPM). Praktycy wiedzą, że jej założenia przyjmują promowanie niechemicznych metod ograniczania agrofagów. Realizuje się te wytyczne nie tylko w bezpośrednich metodach, ale także pośrednich związanych z agrotechniką. Przykładami mogą być: stosowanie płodozmianu, optymalizowanie terminu siewu z uwzględnieniem obsady roślin z wykorzystaniem ich potencjału biologicznego w postaci tolerancji lub odporności na patogeny. W kontekście zmian klimatycznych i związanych z tym zjawiskiem ekstermów pogodowych istotne jest także dostosowywanie doboru odmian i ochrony roślin do regionu kraju, ponieważ zarówno rozkład temperatury, poziom opadów czy presja agrofagów różnicują mapy wymagań i zagrożeń roślin rolniczych. W bezpośrednich działaniach w ramach integrowanej ochrony roślin podczas konstruowania programu ochrony zakładamy minimalizowanie negatywnego wpływu zabiegów na organizmy niebędące celem danego zabiegu, w tym pożyteczne stanowiące antagonistyczne względem patogenów. Zarówno wymogi IPM, ale także aspekt ekonomiczny obligują do ograniczania liczby zabiegów i ilości stosowanych substancji aktywnych do niezbędnego minimum, co przekłada się na przeciwdziałanie powstawaniu odporności mikroorganizmów chorobotwórczych na środki ochrony roślin czy też przełamywania przez patogeny odporności odmian roślin rolniczych. Ten ostatni kontekst wyraża ideę strategii antyodpornościowej.

Dzięki promocji projektu Biostateg, którego celem było zmniejszenie ryzyka rozprzestrzeniania się biotypów chwastów (miotły zbożowej, wyczyńca polnego, chabra bławatka, maku polnego) odpornych na herbicydy oraz sposobów ich zwalczania Rolnicy dowiedzieli się o przykładach odporności chwastów. ///

Taka odporność znana jest także wśród patogenów roślin i wyraża się ona obniżeniem wrażliwości lub odpornością grzybów na substancje aktywne fungicydów. Całkowita rezygnacja z chemicznych metod ochrony jest nierealna. Należy podkreślić, że gospodarstwa ekologiczne bazujące na ograniczonej puli środków ochrony roślin i konstrukcji płodozmianu jako fitosanitarnym narzędziu kontroli agrofagów nie osiągają produkcyjności zapewniającej bezpieczeństwo żywnościowe. Zatem w integrowanej ochronie roślin stosowanie produktów chemicznych jest uzasadnione, jednak wymaga jednak przestrzegania zasad dobrej praktyki rolniczej.

W cyklach produkcyjnych najczęściej stosowane są fungicydy należące do azoli, morfolin, strobiluryn, benzimidazoli oraz inhibitorów dehydrogenazy kwasu bursztynowego (tzw. SDHI). W przestrzeganiu strategii antyodpornościowej ważna jest wiedza dotycząca mechanizmów działania fungicydów. ///

Fungicydy azolowe i morfolinowe są inhibitorami biosyntezy steroli, strobilurynowe i inhibitory dehydrogenazy kwasu bursztynowego (SDHI) zaburzają proces oddychania grzybów, natomiast benzimidazolowe (MBC) tworzenie ß-tubuliny podczas podziału komórek grzybów. Zastosowanie w kolejnych zabiegach fungicydów o różnych mechanizmach działania jest czynnikiem istotnie ograniczającym możliwość uodparniania patogenów na te substancje. Jest to bardzo ważne, ponieważ już w latach siedemdziesiątych XX w. opisano odporność wielu patogenów (sprawcy septoriozy paskowanej, łamliwości źdźbła zbóż, rdzy żółtej, brunatnej plamistości liści, rynchosporiozy) na benzymidazole, a w latach osiemdziesiątych XX w. opisano odporność sprawcy mączniaka prawdziwego żyta na fenpropimorf reprezentujący morfoliny. Wśród patogenów liści powodujących septoriozę paskowaną i plamistość siatkową wykryto odporność na fungicydy SDHI.

Stosowanie w kolejnych zabiegach (T1, T2, T3) substancji o różnych mechanizmach ograniczania aktywności grzybów oraz mieszanin różnych substancji aktywnych gwarantuje ograniczenie zjawiska odporności oraz skuteczność zabiegów.

Dr hab. Marta Damszel
Katedra Entomologii, Fitopatologii i Diagnostyki Molekularnej UWM