Błędy w żywieniu i utrzymaniu prosiąt

W kale zdrowych prosiąt zawartość wody waha się 70-80 proc., przy występujących biegunkach zawartość ta wzrasta do 95 proc., w związku z tym następuje duża utrata wody z organizmu tzw. odwodnienie organizmu, spadek odporności i w dalszej kolejności upadki prosiąt. Czynników, które powodują biegunki jest wiele, ale zwykle dzieli się je na dwie grupy: wywoływane przez drobnoustroje i toksyczne substancje oraz z błędy popełniane w sposobie żywienia prosiąt i wynikające z warunków bytowania prosiąt.

Ważna siara i dostęp do sutka

Po urodzeniu prosięta nie mają odporności. Siara zawiera ciała odpornościowe, dlatego prosięta muszą jak najszybciej napić się siary. Hodowca musi dopilnować, aby każde prosię miało dostęp do sutka lochy. Musimy pamiętać, że zawartość ciał odpornościowych zmniejsza się w siarze wraz z upływem czasu od porodu. Przy licznym miocie i długo trwającej akcji porodowej prosięta rodzące się jako ostatnie są najmniejsze. Zostaje dla nich również mniej siary i to o niższym poziomie przeciwciał.

W dużych hodowlach przyjęte jest, że prosięta ważące przy urodzeniu poniżej 0,5 kg usuwane są z produkcji. W ten sposób unika się problemu nierównych miotów. Przy odsadzeniu prosięta powinny ważyć 6-7 kg w wieku 28 dni. Przy wcześniejszym odsadzaniu należy prosiętom zapewnić odpowiednie warunki a przede wszystkim odpowiedniej jakości pasze.

Ważne jelito cienkie

Wchłanianie składników pokarmowych odbywa się w jelicie cienkim poprzez błonę śluzową, która ma kształt kosmków. Dzięki takiej strukturze powierzchnia wchłaniania jest bardzo duża. Jeśli poprzez nieodpowiednie żywienie zniszczymy środowisko w jelicie, to zniszczymy struktury kosmków. Odpowiednie środowisko w jelicie gwarantuje, że nabłonek jelitowy pozostanie nie zniszczony a składniki pokarmowe będą wchłaniane. Jeśli w środowisku (paszy i wodzie) znajdą się drobnoustroje czy substancje toksyczne, to zostaną wprowadzone do organizmu prosięcia. Drobnoustroje w jelicie cienkim uszkadzają kosmki jelitowe, przyspieszając podziały komórek w obrębie krypt jelitowych, prowadząc do złuszczania się nabłonka jelitowego. Przyczynia się to do nieprawidłowego wchłaniania składników pokarmowych.

Należy pamiętać, że u zdrowych prosiąt wymiana nabłonka jelitowego odbywa się w czasie co 3-4 dni, natomiast u prosiąt z biegunką proces ten zostaje przyspieszony, a komórki nabłonka jelita nie uczestniczą w procesach trawiennych. Nie są w stanie uzyskać pełnej dojrzałości i tym samym nie spełniają swoich podstawowych funkcji. Patogeny ograniczają ponadto ponowne pobieranie wody z jelita oraz elektrolitów, które są odpowiedzialne za jego motorykę. Następuje zatem nadmierny dopływ wody do jelita, jelito rozciąga się i zostaje pobudzone do motoryki. W ten sposób przyspiesza się przemieszczanie treści jelitowej do jelita grubego. Treść jelitowa nie jest dostatecznie strawiona i w jelicie grubym właśnie te niestrawione węglowodany przy udziale enzymów fermentują. Prosięta nie mają rozwiniętej pokarmowej flory bakteryjnej i nie występuje u nich trawienie bakteryjne, co ma miejsce u starszych osobników.

Należy pamiętać, że prosięta mają także bardzo niską aktywność enzymów, co z kolei jest przyczyną występowania różnego rodzaju zaburzeń trawiennych. I tak, w wyniku nadmiernej ilości kwasów tłuszczowych, o zbyt niedostatecznym wydzielaniu kwasów żółciowych w jelicie cienkim następują zaburzenia trawienia tłuszczy. Zjawisko to zawsze występuje przy zbyt wysokim poziomie tłuszczu w mleku matki. U prosiąt występuje wtedy tzw. biegunka tłuszczowa.

Kwas solny w żołądku i rola pepsyny

Kolejnym czynnikiem, który sprzyja występowaniu biegunek u prosiąt jest za mała produkcja kwasu solnego w żołądku. Wtedy w treści żołądkowo-jelitowej następuje wzrost pH i namnażają się patogenne szczepy bakteryjne. Temu zjawisku można zapobiegać podając prosiętom różnego rodzaju zakwaszacze do pasz. Zakwaszacze powodują, że w żołądku następuje wzrost kwasu solnego, a zmniejsza się pH treści żołądka. Więcej kwasu solnego sprzyja powstawaniu pepsyny, która z kolei odpowiada za trawienie białka.

Zdarza się, że u prosiąt mogą wystąpić także zaburzenia w trawieniu dwucukru laktozy. Te zaburzenia są wywołane niedoborem sekrecji laktazy, która jest odpowiedzialna za trawienie tego dwucukru. Niedobór sekrecji może być spowodowany przez intensywny wzrost młodego prosięcia lub degenerację nabłonka jelitowego (patogeny). Trzeba pamiętać, że silna biegunka wzmaga niezdolność u prosiąt wykorzystywania laktozy jako źródła energii. Wraz ze wzrostem prosiąt maleje aktywność laktazy, ale inne enzymy trawienne, takie jak lipaza i proteaza stają się bardziej aktywne.

Pasza musi być najlepsza

Bardzo ważnym czynnikiem środowiskowym jest pasza, która niewłaściwie składowana czy przechowywana może być źródłem patogenów. Złej jakości pasza jest często przyczyną występowania biegunek. Zmiana paszy również jest przyczyną powstawania biegunek. Należy w okresie zmiany paszy utrzymać w układzie pokarmowym prosiąt równowagę kwasową. Zachwianie zaś tej równowagi jest jedną z przyczyn namnażania się patogenów. Prosięta przebywające z lochami są narażone na niewłaściwe warunki środowiskowe (dostęp do kału, moczu, zbyt wysokie stężenie gazów — amoniaku, zbyt mała wymiana powietrza, dostęp do paszy lochy przy żywienie z koryt).

Zapobieganie biegunkom przez dobre jedzenie

Przed odsadzeniem prosiąt dobrze jest im podawać paszę granulowaną, która ma wysoki poziom laktozy i białka strawnego oraz łatwo dostępne aminokwasy takie jak. lizyna, metionina, treonina i tryptofan.

Na dwa — trzy dni przed odsadzeniem pasza już powinna być o obniżonym poziomie białka ogólnego (18-19 proc.), ale wyższym poziomie włókna (min. 4,5-5 proc.). Wyższy poziom włókna sprzyja bowiem pracy układu pokarmowego oraz powoduje zmniejszenie lepkości treści jelitowej. Ułatwiony jest wtedy transport trawionej treści pokarmowej do kolejnych odcinków przewodu pokarmowego. Podawanie paszy o obniżonej zawartości białka ogólnego i wyższym poziomie włókna, powinniśmy wydłużyć do dwóch tygodni po odsadzeniu od macior. Potem można już podawać paszę o wyższej zawartości białka i wyższej wartości pokarmowej.

Dodatki enzymatyczne i probiotyki

Czas odsadzania od loch jest zawsze najtrudniejszym w życiu maluchów. Należy pamiętać, że aktywność enzymatyczna u prosiąt dopiero się rozwija i tylko aktywnym enzymem w tym okresie jest laktaza. Prosięta jeszcze w wieku 8-11 tygodni często mają trudności z trawieniem. Pomocne w tym okresie będą zawsze dodatki enzymatyczne do paszy, które pomogą w procesach trawiennych, pozwalają uniknąć tym samym zalegania niestrawionej treści pokarmowej.

Trzeba pamiętać, że niestrawiona i zalegająca treść pokarmowa ulega rozkładowi, wydzielając substancje toksyczne do organizmu. Stosowanie probiotyków w mieszankach paszowych przyczynia się do wzbogacania flory bakteryjnej układu pokarmowego i zapobiega zasiedlaniu się niekorzystnej flory. Niektóre dodatki prebiotyczne zwiększają odporność zwierząt a także są doskonałym podłożem do namnażania się i zasiedlania mikroorganizmów, które wspomagają procesy trawienia. Częste i długotrwałe biegunki są przyczyną mniejszej odporności zdrowotnej zwierząt, co w okresie wzrostu skutkuje mniejszymi przyrostami. Tucz jest wydłużony. Odpowiednie warunki środowiskowe oraz stosowanie w żywieniu prosiąt najlepszej jakości paszy, stosowanie zakwaszaczy oraz dodatków enzymatycznych wpływają na zapobieganie występowaniu biegunek.

W 5-7 dniu zacznij dokarmiać

Nie można też zapominać o właściwym składowaniu i przechowywaniu paszy (odpowiednia temperatura i wilgotność) stosowanej w żywieniu prosiąt. Pasza stosowana w żywieniu małych prosiąt powinna zawierać odpowiedniej jakości dobrane komponenty, które mają za zadanie pozytywnie wpłynąć na rozwój garnituru enzymatycznego, a ten z kolei ma przygotować układ pokarmowy młodziutkiego organizmu do lepszego wykorzystania kolejnych stosowanych pasz w żywieniu zwierząt, których składnikiem będzie ziarno zbóż wysokiej jakości oraz najlepsze białko pochodzenia sojowego.

Należy też wcześnie rozpocząć dokarmianie prosiąt. Około 5-7 doby po urodzeniu prosiąt winniśmy już zacząć podawać granulowaną pasze (jest najlepsza). Prosięta traktują pasze jako przedmiot zabawy, ale także pobierają ja w bardzo małych ilościach. Dlatego podawanie paszy należy stosować kilkakrotnie w ciągu dnia w bardzo małych ilościach, aby zawsze była czysta i świeża i nie traciła na aromacie ani nie przesiąkała zbytnio zapachami chlewni. Prosię, które ma odpowiednio przygotowany układ pokarmowy powinno od dnia odsadzenia od lochy matki umieć i być w stanie pobrać 0,5 kg paszy.

Jak wzmocnić układ immunologiczny?

Należy przypomnieć, że prosięta dojrzałość immunologiczną osiągają dopiero pomiędzy 35 a 45 dniem życia. Dlatego tuż po narodzeniu należy dopilnować, aby prosięta jak najszybciej napiły się siary od matki a wraz z nią pobrały jak najwięcej ciał odpornościowych. Są sposoby na wzmacnianie układu odpornościowego jeszcze innymi sposobami, jednym z nich jest podawanie matkom — lochom kopaliny, które zawierają związki żelaza. Podając lochom kopaliny wzrasta poziom żelaza w mleku i w ten sposób, nie tylko zwalczamy anemię u prosiąt, ale także buduje się układ odpornościowy u prosiąt.

Kolejnym sposobem, najczęściej stosowanym wśród hodowców jest podawanie prosiętom preparatu zawierającego żelazo. Dobrze jest także obok preparatu zawierającego żelazo podać prosiętom probiotyk. Podane probiotyki nie tylko zasiedlają przewód pokarmowy właściwą flora bakteryjną, ale także chronią prosięta przed biegunkami.

Grupy wyrównane wiekowo i wagowo

Kolejnym sposobem na ograniczenie występowania biegunek jest odizolowanie prosiąt od starszych wiekowo grup. Nie wolno także pozostawiać w kojcu najsłabszych sztuk i dołączać do nich innych prosiąt z następnych miotów. W takich sytuacjach zawsze pogorszy się stan zdrowotny zwierząt. Przenosząc prosięta, należy umieszczać jeden miot w jednym kojcu, aby uniknąć kolejnego stresu związanego ze zmianami hierarchii wśród prosiąt. Ale jeżeli już musimy złączyć ze sobą mioty, to należy dokonać podziału według wielkości prosiąt. Mniejsze i słabsze prosięta w swoim towarzystwie nie będą tak odganiane od paszy i łatwiej zaadaptują się do nowych warunków.

Pamiętać należy o odpowiedniej obsadzie w kojcach, nie wolno przegęszczać obsady w kojcach, bo wtedy dajemy powód do walk o paszę, miejsce przy korycie i objadanie słabszych sztuk przez silniejsze. Prowadzi to do zróżnicowania wagowego prosiąt, a także wywołuje wielki stres. A stres może wywołać również biegunki.

26-28 tuczników rocznie od lochy

Każdy hodowca wie, że odchów prosiąt to najbardziej trudny element w produkcji świń. Z naszego rynku zniknęło wiele stad podstawowych, zatem nie ma produkcji prosiąt. Pojawiły się tuczarnie, które potrzebują dużych partii prosiąt na tucz. Na dzisiaj tuczymy około 70 proc. tuczników pochodzących z prosiąt właśnie z importu. Na zachodzie produkcja prosiąt jest opłacalna i profesjonalna. Producenci prosiąt są w stanie dostarczać duże ilości jednolitego materiału, którego u nas brakuje.

W nowej Wspólnej Polityce Rolnej pojawiają się elementy działań związanych z odnową produkcji prosiąt. Na nowo zatem będziemy uczyć się produkcji prosiąt, jak postępować z lochą w każdej fazie jej cyklu, aby prosiąt było więcej, zdrowych prosiąt. A wszystko po to, aby stać się konkurencyjnym wobec producenta zachodniego, wykorzystać maksymalnie potencjał produkcyjny loch i w rezultacie produkować 26-28 tuczników rocznie od lochy. Na dziś nasza produkcja tucznika jest bardzo uzależniona od importu prosiąt, które zanim dotrą do nas na tuczarnie pokonują bardzo wielki stres. Po bardzo długiej podróży przechodzą adaptację, a przystosowując się do nowych warunków w naszych tuczarniach przechodzą znowu kolejny stres, przy którym niejednokrotnie występują biegunki.

mgr inż. Barbara Skowronek, WMODR w Olsztynie
Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie
rolniczeabc@rolniczebac.pl

Artykuł ukazał się w miesięczniku "Rolnicze ABC" nr 4 (307) 13 kwietnia 2016 r.

Od 31 marca ARiMR przyjmuje wnioski o przyznanie pomocy na inwestycje związane z produkcją prosiąt i bydła oraz m.in. na zakup maszyn i urządzeń. Zakończenie naboru przewidziano na 29 kwietnia. Czytaj więcej