Wrogowie naturalni należą do ważnych komponentów agrocenoz, gdyż są pomocne w zwalczaniu szkodników. Wśród nich możemy wyróżnić formy drapieżne i pasożytnicze. Pożytecznymi w agrocenozach są oczywiście także owady zapylające, ale ich znaczenie jest zupełnie inne.
W biologicznej ochronie upraw przed szkodnikami można wykorzystywać organizmy pożyteczne naturalnie występujące w środowisku. Działania takie wpisują się w założenia Europejskiego Zielonego Ładu wdrażane obecnie w rolnictwie. W tym kontekście warto się zainteresować programem zazielenienia oraz ekoschematami, które stanowią formę wsparcia bezpośredniego dla rolników na rzecz środowiska i klimatu. Co najmniej kilka ze szczegółowych działań w ramach ekoschematów należy uznać za sprzyjające występowaniu entomofauny pożytecznej, np. tworzenie obszarów z roślinami miododajnymi, utrzymanie zadrzewień śródpolnych, przeznaczenie 7% powierzchni gruntów ornych w gospodarstwie na obszary nieprodukcyjne. Należy pamiętać, że kreowanie warunków sprzyjających faunie pożytecznej to działanie wymagane także w gospodarowaniu ekologicznym.
Wrogowie naturalni należą do ważnych komponentów agrocenoz, gdyż są pomocne w zwalczaniu szkodników. Wśród nich możemy wyróżnić formy drapieżne i pasożytnicze. Pożytecznymi w agrocenozach są oczywiście także owady zapylające, ale ich znaczenie jest zupełnie inne.
Wrogowie naturalni należą do ważnych komponentów agrocenoz, gdyż są pomocne w zwalczaniu szkodników. Wśród nich możemy wyróżnić formy drapieżne i pasożytnicze. Pożytecznymi w agrocenozach są oczywiście także owady zapylające, ale ich znaczenie jest zupełnie inne.
Organizmy drapieżne
Biedronkowate (Coccinellidae) należą do pospolitych chrząszczy zamieszkujących pola i łąki. Na świecie sklasyfikowano ponad 6 tys. gatunków, w Polsce natomiast 76. Najliczniej występuje u nas biedronka siedmiokropka Coccinella septempunctata, ale coraz częściej spotykamy równie pożyteczną biedronkę azjatycką Harmonia axyridis. Większość biedronek to formy drapieżne, szczególnie efektywne w niszczeniu mszyc i innych szkodliwych pluskwiaków. Pojedyncza biedronka zjada dziennie ponad 100 mszyc. W ich diecie znajdują się też nektar, pyłek, grzyby, a nawet fragmenty roślin. Alternatywny pokarm w postaci pyłku i nektaru pochodzącego z roślin kwitnących zwiększa atrakcyjność siedliska dla biedronek.
Bzygowate (Syrphidae) to muchówki spotykane licznie na kwiatach w ogrodach, na polach i łąkach. Wyróżniają się lśniącym ubarwieniem ciała, w którym przeważają kolory czarny i żółty. Są zróżnicowane troficznie, wyróżniamy wśród nich formy roślinożerne, saprofagiczne, koprofagiczne oraz drapieżne. Larwy wielu bzygów spełniają ważną rolę w ograniczaniu liczebności mszyc i innych szkodników. Jedna apodialna larwa w trakcie swego rozwoju zjada do 1000 mszyc. Formy dorosłe bzygów odżywiają się pyłkiem i nektarem kwiatów oraz spadzią mszyc. Liczebność Syrphidae na danym obszarze zależy zatem od obecności w szacie roślinnej gatunków kwitnących. Do szczególnie atrakcyjnych zalicza się selerowate (podagrycznik pospolity, szczwół plamisty), kapustowate (stulisz lekarski, gorczyca biała), astrowate (rumianki), ogórecznikowate (facelia błękitna). Decydującym bodźcem o składaniu jaj przez samice bzygów jest zasiedlenie roślin przez mszyce i wydzielana przez nie spadź.
Złotooki (Chrysopidae) zaliczane są do owadów z rzędu sieciarek. Larwy żywią się głównie mszycami, ale w razie braku podstawowego pokarmu wysysają jaja i młode larwy czerwców, zwójek, miodówek, przędziorków, szpecieli. Formy dorosłe złotooków odżywiają się pyłkiem, nektarem, spadzią, a czasem też mszycami. Jedna para złotooków może w ciągu miesiąca zniszczyć 1500 mszyc. Szczególną uwagę w badaniach dotyczących Chrysopidae zwraca się na możliwość wykorzystania ich w biologicznej walce ze szkodnikami.
Biegaczowate (Carabidae) są chrząszczami rozpowszechnionymi na polach uprawnych. Do tej pory opisano 40 000 gatunków na świecie, z czego ponad 500 w Polsce. Większość to niewyspecjalizowani drapieżcy, żyjący na powierzchni ziemi, rzadziej na roślinach. Dla jaj, larw i poczwarek siedliskiem występowania jest gleba na nieużytkowanych rolniczo stanowiskach. Są wśród nich zoofagi bardziej wyspecjalizowane, jak Calosoma, odżywiające się gąsienicami motyli, czy Cychrus odżywiający się ślimakami. Wyspecjalizowanym afidofagiem jest natomiast Agonum dorsale. Aktywność biegaczy w dużym stopniu jest uzależniona od mikroklimatu oraz zróżnicowania roślinnego siedliska. Są bardzo wrażliwe na wszelkie zmiany powodowane przez człowieka w środowisku, zatem mogą być cennymi bioindykatorami wartości ekologicznej miejsc ich bytowania.
Kusakowate (Staphylinidae) różnią się od innych chrząszczy wydłużonym kształtem i silnie skróconymi pokrywami, które nie przykrywają co najmniej 4-5 tergitów odwłoka. Większość zamieszkuje glebę, natomiast gatunki nadrzewne są mniej liczne. W Polsce stwierdzono około 1400 gatunków kusaków. Są drapieżcami, pasożytami, saprofagami lub roślinożercami. Pełnią ważną rolę jako wrogowie naturalni muchówek oraz chrząszczy sprężykowatych. Podobnie jak biegaczowate wymagają do swego rozwoju miejsc nieużytkowanych rolniczo.
Pajęczaki (Arachnida) są niewyspecjalizowanymi drapieżcami, które licznie występują na polach i w ogrodach. Drapieżnictwo pająków i kosarzy jest szczególnie ważne w pierwszym okresie nalatywania mszyc na plantacje, gdy szkodniki te nie występują jeszcze licznie. Pająki polne należą do różnych grup ekologicznych, największe znaczenie mają formy biegające oraz sieciowe. Ich liczebność jest zróżnicowana w zależności od pory roku, rodzaju uprawy oraz stopnia zróżnicowania florystycznego środowiska. Wyraźny wpływ na liczebność niektórych pająków wywierają zabiegi uprawowe. Orka, koszenie i inne prace polowe powodują znaczny spadek liczebności pająków.
Bzygowate (Syrphidae) to muchówki spotykane licznie na kwiatach w ogrodach, na polach i łąkach. Wyróżniają się lśniącym ubarwieniem ciała, w którym przeważają kolory czarny i żółty. Są zróżnicowane troficznie, wyróżniamy wśród nich formy roślinożerne, saprofagiczne, koprofagiczne oraz drapieżne. Larwy wielu bzygów spełniają ważną rolę w ograniczaniu liczebności mszyc i innych szkodników. Jedna apodialna larwa w trakcie swego rozwoju zjada do 1000 mszyc. Formy dorosłe bzygów odżywiają się pyłkiem i nektarem kwiatów oraz spadzią mszyc. Liczebność Syrphidae na danym obszarze zależy zatem od obecności w szacie roślinnej gatunków kwitnących. Do szczególnie atrakcyjnych zalicza się selerowate (podagrycznik pospolity, szczwół plamisty), kapustowate (stulisz lekarski, gorczyca biała), astrowate (rumianki), ogórecznikowate (facelia błękitna). Decydującym bodźcem o składaniu jaj przez samice bzygów jest zasiedlenie roślin przez mszyce i wydzielana przez nie spadź.
Złotooki (Chrysopidae) zaliczane są do owadów z rzędu sieciarek. Larwy żywią się głównie mszycami, ale w razie braku podstawowego pokarmu wysysają jaja i młode larwy czerwców, zwójek, miodówek, przędziorków, szpecieli. Formy dorosłe złotooków odżywiają się pyłkiem, nektarem, spadzią, a czasem też mszycami. Jedna para złotooków może w ciągu miesiąca zniszczyć 1500 mszyc. Szczególną uwagę w badaniach dotyczących Chrysopidae zwraca się na możliwość wykorzystania ich w biologicznej walce ze szkodnikami.
Biegaczowate (Carabidae) są chrząszczami rozpowszechnionymi na polach uprawnych. Do tej pory opisano 40 000 gatunków na świecie, z czego ponad 500 w Polsce. Większość to niewyspecjalizowani drapieżcy, żyjący na powierzchni ziemi, rzadziej na roślinach. Dla jaj, larw i poczwarek siedliskiem występowania jest gleba na nieużytkowanych rolniczo stanowiskach. Są wśród nich zoofagi bardziej wyspecjalizowane, jak Calosoma, odżywiające się gąsienicami motyli, czy Cychrus odżywiający się ślimakami. Wyspecjalizowanym afidofagiem jest natomiast Agonum dorsale. Aktywność biegaczy w dużym stopniu jest uzależniona od mikroklimatu oraz zróżnicowania roślinnego siedliska. Są bardzo wrażliwe na wszelkie zmiany powodowane przez człowieka w środowisku, zatem mogą być cennymi bioindykatorami wartości ekologicznej miejsc ich bytowania.
Kusakowate (Staphylinidae) różnią się od innych chrząszczy wydłużonym kształtem i silnie skróconymi pokrywami, które nie przykrywają co najmniej 4-5 tergitów odwłoka. Większość zamieszkuje glebę, natomiast gatunki nadrzewne są mniej liczne. W Polsce stwierdzono około 1400 gatunków kusaków. Są drapieżcami, pasożytami, saprofagami lub roślinożercami. Pełnią ważną rolę jako wrogowie naturalni muchówek oraz chrząszczy sprężykowatych. Podobnie jak biegaczowate wymagają do swego rozwoju miejsc nieużytkowanych rolniczo.
Pajęczaki (Arachnida) są niewyspecjalizowanymi drapieżcami, które licznie występują na polach i w ogrodach. Drapieżnictwo pająków i kosarzy jest szczególnie ważne w pierwszym okresie nalatywania mszyc na plantacje, gdy szkodniki te nie występują jeszcze licznie. Pająki polne należą do różnych grup ekologicznych, największe znaczenie mają formy biegające oraz sieciowe. Ich liczebność jest zróżnicowana w zależności od pory roku, rodzaju uprawy oraz stopnia zróżnicowania florystycznego środowiska. Wyraźny wpływ na liczebność niektórych pająków wywierają zabiegi uprawowe. Orka, koszenie i inne prace polowe powodują znaczny spadek liczebności pająków.
Organizmy pasożytnicze
Obok drapieżców ważną rolę w naturalnej regulacji liczebności fitofagów spełniają pasożytnicze błonkówki z podrzędu stylikowców (Hymenoptera, Apocrita), zwane parazytoidami. Larwa parazytoida odżywia się wyłącznie wnętrzem ciała innych stawonogów, doprowadzając do śmierci żywiciela. Tylko jeden gospodarz potrzebny jest do pełnego rozwoju parazytoida, chociaż czasem zdarza się, że wewnątrz ciała jednego żywiciela rozwija się wiele larw (np. baryłkarz bieliniak pasożytujący w ciele gąsienicy bielinka kapustnika). Dorosłe pasożytnicze błonkówki żywią się nektarem, pyłkiem i spadzią. Dostępność pożywienia jest ważnym czynnikiem wpływającym na zdolności reprodukcyjne i długość życia parazytoidów. Owady mogą pobierać nektar i pyłek z roślin uprawnych, a także z chwastów rosnących na plantacji oraz dziko rosnących roślin na miedzach i w zadrzewieniach śródpolnych.
Jak zwiększyć udział wrogów naturalnych w agrocenozach?
Wszystkie grupy pożytecznych organizmów wymagają do swojego rozwoju miejsc nieużytkowanych rolniczo, zwłaszcza bogatych w rośliny kwitnące. Sąsiadujące z polami zadrzewienia i zarośla śródpolne, brzegi lasów, miedze, przydroża, rowy itp. są szczególnie wartościowe ze względu na duże zróżnicowanie botaniczne. Te ostojowe siedliska nazywamy infrastrukturą ekologiczną gospodarstw. Pożyteczne stawonogi znajdują na nich alternatywny pokarm, schronienie, miejsce na zimowanie. Bez wątpienia rozwój pożytecznych organizmów w krajobrazie urozmaiconym florystycznie jest szybszy, a ich liczebność większa. W takich warunkach większa będzie też ich efektywność w walce ze szkodnikami sąsiadujących roślin uprawnych. W konsekwencji zjawisko to może się przyczynić do ograniczenia zużycia chemicznych środków ochrony roślin.
Istniejąca infrastruktura ekologiczna gospodarstw często jest niewystarczająca. Należy zatem czynnie zwiększać bioróżnorodność. Przykładem jest wysiewanie roślin kwitnących. W wielu krajach europejskich takie działania są już standardem, a korzyści z obecności powierzchni obsianych mieszanką kwitnących roślin są nieocenione. Coraz większą uwagę poświęca się pozytywnej roli chwastów na plantacji. Nadmierna ich liczba jest niewątpliwie niepożądana i zagraża wielkości plonów. Ale należy pamiętać, że nie jest wskazane ich całkowite wytępienie. Obecność chwastów bowiem powoduje zmianę mikroklimatu pól uprawnych i sprzyja występowaniu fauny pożytecznej lub w sposób fizyczno-mechaniczny chroni zasiewy przed opanowaniem przez szkodniki. Ograniczeniu występowania fitofagów sprzyja również uprawa mieszana lub współrzędna. Polega ona na uprawie dwóch lub więcej gatunków roślin na tej samej powierzchni i w tym samym czasie. Dodatkowa roślinność na plantacji może być dla szkodników myląca lub odstraszająca, przez co właściwa roślina żywicielska jest trudniejsza do odnalezienia. Ta dodatkowa roślinność powoduje również zmianę składu chemicznego roślin żywicielskich, które są wówczas mniej chętnie zasiedlane przez fitofagi.
Istniejąca infrastruktura ekologiczna gospodarstw często jest niewystarczająca. Należy zatem czynnie zwiększać bioróżnorodność. Przykładem jest wysiewanie roślin kwitnących. W wielu krajach europejskich takie działania są już standardem, a korzyści z obecności powierzchni obsianych mieszanką kwitnących roślin są nieocenione. Coraz większą uwagę poświęca się pozytywnej roli chwastów na plantacji. Nadmierna ich liczba jest niewątpliwie niepożądana i zagraża wielkości plonów. Ale należy pamiętać, że nie jest wskazane ich całkowite wytępienie. Obecność chwastów bowiem powoduje zmianę mikroklimatu pól uprawnych i sprzyja występowaniu fauny pożytecznej lub w sposób fizyczno-mechaniczny chroni zasiewy przed opanowaniem przez szkodniki. Ograniczeniu występowania fitofagów sprzyja również uprawa mieszana lub współrzędna. Polega ona na uprawie dwóch lub więcej gatunków roślin na tej samej powierzchni i w tym samym czasie. Dodatkowa roślinność na plantacji może być dla szkodników myląca lub odstraszająca, przez co właściwa roślina żywicielska jest trudniejsza do odnalezienia. Ta dodatkowa roślinność powoduje również zmianę składu chemicznego roślin żywicielskich, które są wówczas mniej chętnie zasiedlane przez fitofagi.
Jacek Twardowski, Kamila Twardowska (Katedra Ochrony Roślin, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu)
Img4
#425079
Biedronka siedmiokropka żerująca w kolonii mszycy
Fot. J. Twardowski
Piata fota wysłana mejlem bo jest w tifie
Larwa biedronki siedmiokropki
Fot. K. Twardowska
Larwa biedronki siedmiokropki
Fot. K. Twardowska
(0)
Komentarze (0) pokaż wszystkie komentarze w serwisie
Dodaj komentarz Odśwież
Dodawaj komentarze jako zarejestrowany użytkownik - zaloguj się lub wejdź przez