Produkty przetwarzania serwatki w żywieniu prosiąt

Aby optymalnie wykorzystać potencjał genetyczny prosiąt należy stosować intensywne żywienie oraz zapewnić maksymalne pobranie paszy od pierwszych dni po odsadzeniu.

Wysoka strawność mieszanek paszowych

Wiele obserwacji praktycznych wskazuje, że prosięta niechętnie pobierają paszę przed 21 dniem życia. Jednak postęp w zakresie jakości stosowanych mieszanek paszowych wpływa na coraz większe pobieranie ich przez prosięta ssące. Zapewnienie odpowiedniego pobrania paszy stałej przez prosięta ssące, podobnie jak dobry stan zdrowotny, stymuluje szybkie pobranie paszy po odsadzeniu.
Wysoka strawność składników pokarmowych mieszanek jest głównym czynnikiem prowadzącym do zwiększenia pobrania paszy i poprawienia przyrostów masy ciała, bez wzrostu występowania biegunek. Strawność dawek jest funkcją strawności poszczególnych komponentów. Związana jest więc ściśle z rodzajem pasz i różnymi zabiegami technologicznymi stosowanymi podczas produkcji mieszanek dla prosiąt. Niedojrzały przewód pokarmowy oraz mniejsza odporność prosiąt wymagają stosowania mieszanek złożonych z komponentów o najwyższej wartości pokarmowej. Ponadto w produkcji mieszanek paszowych dla wcześnie odsadzonych prosiąt stosuje się różne zabiegi technologiczne zwiększające wartość pokarmową mieszanek.

Pierwsze mieszanki dla prosiąt muszą być wysoko strawne i łatwo przyswajalne, aby zapobiec stratom masy ciała. Dokarmianie prosiąt powinno się rozpocząć już po pierwszym, najpóźniej po 2 tygodniu życia. Sporządzając mieszanki dla prosiąt należy uwzględnić możliwości stosowania określonych pasz, zawartość składników pokarmowych, pobranie paszy, stopień rozwoju systemu trawiennego i czynniki wpływające na pH przewodu pokarmowego.

Pierwsze mieszanki powinny zawierać komponenty o wysokiej strawności (mleko lub serwatka w proszku, mączka rybna, modyfikowane białka sojowe, suszona plazma krwi) oraz skrobię poddaną zabiegom hydrotermicznym.

Reakcja na czynniki antyżywieniowe w soi

Białko soi jest mniej właściwe dla prosiąt niż białko mleka. Białka antygenowe zawarte w soi uszkadzają ściany jelita cienkiego przez wzrost podziału komórek krypt i pojawienie się niedojrzałych enterocytów w kosmkach. Stosowanie modyfikowanych pasz sojowych wyraźnie zmniejsza ten niekorzystny proces. U prosiąt reakcja na czynniki antyżywieniowe w soi jest przejściowa i występuje najczęściej w postaci biegunki. Ze względu na konieczność adaptacji przewodu pokarmowego do nowych pasz zaleca się jednak stosowanie małych ilości poekstrakcyjnej śruty sojowej w mieszankach dla prosiąt. Wykorzystanie tej paszy jest istotne również ze względów ekonomicznych.

Powyższe informacje wskazują na celowość stosowania w żywieniu prosiąt złożonych mieszanek paszowych składających się z komponentów paszowych najwyższej jakości. Wysoka cena takich mieszanek paszowych nie powinna być czynnikiem ograniczającym ich użycie. Korzystny wpływ takich mieszanek na zdrowotność prosiąt, pobranie paszy i w efekcie na wyniki całego odchowu, jak również w dalszej konsekwencji tuczu jest oczywisty, a ich udział w całkowitych kosztach produkcji jest relatywnie mały.

Cenna suszona serwatka

Serwatka jest jednym z najważniejszych produktów ubocznych przemysłu rolno-spożywczego. Jest ona otrzymywana przy wyrobie sera, twarogu, kazeiny i innych produktów mleczarskich. Ze względu na bardzo dużą zawartość wody jest paszą o małej koncentracji składników pokarmowych. Przetwarzanie serwatki jest niezbędne dla jej prawidłowego zagospodarowania. Suszona serwatka może być bezpośrednio zastosowana w produkcji mieszanek i koncentratów paszowych. Szczególnie cennym komponentem paszowym może być w produkcji preparatów mlekozastępczych, zwłaszcza po wzbogaceniu w tłuszcz. Wykorzystywana jest również jako podłoże przy produkcji preparatów probiotycznych.

Kilogram suszonej serwatki zawiera taką samą ilość składników pokarmowych jak około 17 kg serwatki płynnej. W odróżnieniu od mleka suszona serwatka jest paszą węglowodanową i zawiera tylko 122 g białka i aż 700 g węglowodanów, w tym około 680 g laktozy w 1 kg. Cukier mlekowy (laktoza) jest bardzo ważny z punktu widzenia właściwości funkcjonalnych białek. Laktoza chroni białka mleka przed denaturacją podczas suszenia.

Suszona serwatka zawiera niewiele białka, charakteryzuje się ono jednak wysoką wartością biologiczna. Skład aminokwasowy białka serwatki jest bardzo korzystny z punktu widzenia potrzeb zwierząt. Białko serwatki zawiera więcej lizyny i innych aminokwasów egzogennych niż białko poekstrakcyjnej śruty sojowej i jest lepszej jakości niż kazeina.

Zawiera składniki biologicznie czynne

Serwatka zawiera również wiele składników biologicznie czynnych, a preparaty uzyskiwane z serwatki mogą być cennym składnikiem mieszanek paszowych dla młodych rosnących świń.
W ostatnim okresie szczególną uwagę zwraca się na tzw. funkcjonalne białka mleka, do których należy m.in. laktoferyna (glikoproteina zawarta we frakcji białek serwatkowych). Wykazuje ona działanie przeciwbakteryjne przez immunomodulację, stymulację wzrostu bakterii Lactobacillus i poprawę wchłaniania żelaza. Działa również regenerująco na nabłonek jelitowy. Wang i in. (2008) wykazali, że dodatek do mieszanek dla prosiąt czystej laktoferyny wpłynął korzystnie na tempo wzrostu oraz zmniejszył częstotliwość występowania biegunek u prosiąt.

Suszona serwatka jest również źródłem wielu składników mineralnych, zarówno makro (Ca) jak i mikroelementów, a strawność fosforu wynosi 95 proc. Suszona serwatka jest bogata w witaminę B12, ryboflawinę i kwas pantotenowy, ale charakteryzuje się małą zawartością witaminy A i D.

Cenna w żywieniu wcześnie odsadzonych prosiąt

Suszona serwatka jest stosowana z powodzeniem w żywieniu trzody chlewnej. Wysoka zawartość laktozy czyni serwatkę atrakcyjną dla prosiąt, gdyż w tym okresie aktywność laktazy jelitowej jest stosunkowo wysoka. Z tego względu suszona serwatka jest stosowana przede wszystkim w żywieniu młodych, wcześnie odsadzonych prosiąt. W żywieniu prosiąt może być wykorzystywana w ilości od 10 do 30 proc. Efektywność zwiększonych dawek serwatki jest mniejsza u prosiąt powyżej 10-12 kg masy ciała.

Relatywnie duża zawartość laktozy w mieszankach paszowych jest szczególnie istotna dla prosiąt ssących oraz bezpośrednio po odsadzeniu. Po tym okresie powinna być zmniejszona. W przypadku prosiąt o masie ciała większej niż 10-12 kg dodatek laktozy nie ma większego wpływu na wyniki produkcyjne. W przypadku mieszanek paszowych dla prosiąt ssących zawartość laktozy kształtuje się najczęściej na poziomie 10-20 proc., a dla prosiąt odsadzonych zwykle 4-8 proc. Należy pamiętać, że laktoza jest nie tylko źródłem energii, ale stanowi również istotny składnik decydujący o prawidłowym funkcjonowaniu przewodu pokarmowego. Już w części wpustowej żołądka laktoza jest fermentowana do kwasu mlekowego, który obniża pH treści pokarmowej wpływając w sposób wyraźny zarówno na perystaltykę jelit jak i na hamowanie rozwoju bakterii patogennych. Z tego względu zawartość laktozy w mieszankach paszowych powinna również uwzględniać inne działania wpływające na pH treści przewodu pokarmowego.

Zwiększenie wartości pokarmowej mieszanek

Zastosowanie niektórych zabiegów technologicznych, takich jak demineralizacja, zmniejszenie zawartości laktozy oraz produkcja koncentratów białek serwatkowych stanowią kolejny etap w większym wykorzystaniu tej cennej paszy. W wyniku procesu ultrafiltracji serwatki następuje rozdzielenie serwatki na dwie frakcje: koncentrat zawierający związki wysokocząsteczkowe (białko, tłuszcz, mikroorganizmy) i przesącz określany jako permeat zawierający związki niskocząsteczkowe (laktoza, sole mineralne, peptydy i inne związki azotowe niebiałkowe). W tak uzyskanym produkcie zawartość laktozy jest większa niż w serwatce i przekracza 80 proc. w przeliczeniu na suchą masę. Przesącz (permeat) w wyniku zastosowania innego procesu technologicznego może zawierać zmniejszoną zawartość laktozy. Głównym składnikiem przesączu (permeatu) jest laktoza oraz składniki mineralne (związki wapnia, fosforu, magnezu, sodu i potasu). Składniki mineralne są łatwo absorbowane, z tego względu charakteryzują się wysoką biodostępnością. Istotnym składnikiem funkcjonalnym przesączu mogą być peptydy, którym przypisuje się szereg ciekawych funkcji, w tym antybakteryjnych, immunostymulujących i antyzapalnych.

Koncentraty białek serwatkowych

Wartościowym komponentem mieszanek dla prosiąt są koncentraty białek serwatkowych (KBS). Powstają one w podobnym procesie do stosowanego przy uzyskiwaniu suszonej serwatki. Wymagany jest jednak dodatkowy proces ultrafiltracji. Zawartość białka w typowym produkcie wynosi 35 proc., czyli jest prawie 3-krotnie większa niż w suszonej serwatce. Jednak dalsza koncentracja białek w procesie technologicznym umożliwia uzyskanie produktu zawierającego do 80 proc. białka ogólnego. Jednocześnie zmniejsza się zawartość laktozy i popiołu surowego oraz wzrasta poziom tłuszczu surowego. Zwiększa się również koncentracja immunoglobulin, które stanowią około 10-12 proc. białek serwatkowych. Tradycyjnie białka serwatkowe są używane w produkcji różnych produktów spożywczych dla ludzi. Związane jest to z ich stosunkowo wysoką ceną.

Badania wykazały, że koncentrat białek serwatkowych może być użyty jako częściowy lub całkowity substytut suszonej plazmy krwi w mieszankach dla odsadzonych prosiąt. W wielu doświadczeniach wykazano, że pozytywny efekt stosowania suszonej plazmy krwi związany jest ze wzrostem pobrania paszy. W przypadku białek serwatkowych korzystne efekty stosowania tej paszy w mieszankach dla prosiąt są głównie wynikiem lepszego wykorzystania paszy.

Preparaty serwatkowo-tłuszczowe

W procesie suszenia przesączu (permeatu) mogą być wykorzystywane maltodekstryny, koncentrat białek sojowych oraz różne źródła tłuszczu. Maltodekstryny są produktem częściowej hydrolizy enzymatycznej skrobi. Wyniki badań wskazują, że maltodekstryny są doskonałym źródłem łatwo przyswajanych węglowodanów dla młodych zwierząt, a ich efektywność w tym zakresie jest porównywalna do laktozy. Produkcja modyfikowanych pasz sojowych jest głównym czynnikiem wpływającym na zwiększenie możliwości wykorzystania soi przez wcześnie odsadzone prosięta. Mogą one zastępować część pasz mlecznych w mieszankach typu prestartrer i starter.
Wpływ dodatku tłuszczu na wyniki odchowu prosiąt zależy od jego wielkości, rodzaju i wieku prosiąt. Ciekawym źródłem energii w mieszankach dla odsadzonych prosiąt są preparaty serwatkowo-tłuszczowe. Zastosowanie odpowiedniej kompozycji tłuszczów oraz technologii mieszania i suszenia pozwala na uzyskanie produktu o bardzo dużej dostępności tłuszczu, co wpływa na poprawę wyników odchowu prosiąt.

Serwatka to jeden z najcenniejszych składników

U urodzonych prosiąt przewód pokarmowy jest doskonale przygotowany do trawienia składników pokarmowych mleka lochy, które jest bogate w wysoko strawny tłuszcz i laktozę. Przejście z płynnej (mlecznej) diety w okresie odsadzenia na pasze stałe, w których głównym źródłem energii jest skrobia, jest pewnym problemem. Młode prosięta nie wykorzystują efektywnie skrobi. Tempo wzrostu prosiąt w żywieniu których stosowano diety z udziałem skrobi jest gorsze niż w przypadku diet, w których głównym źródłem energii jest laktoza. W podsumowaniu należy stwierdzić, że suszona serwatka jest istotnym składnikiem mieszanek paszowych dla prosiąt, a preparaty serwatkowe (zawierające maltodekstryny, białka sojowe i różne źródła tłuszczu) należą do komponentów o największej wartości odżywczej.

prof. dr hab. Krzysztof Lipiński, Katedra Żywienia Zwierząt i Paszoznawstwa, UWM w Olsztynie
rolniczeabc@rolniczeabc.pl