Koniczyna biała na pastwisku

Poprawa jakości paszy wpływa na zwiększenie jej pobrania przez zwierzęta i lepsze przyrosty dobowe żywej wagi. Zwierzęta pasące się na pastwisku mają zdolność selektywnego pobierania runi, co widać w przytoczonych w tabeli wynikach preferencji komponentów runi.

O walorach koniczyny białej w paszy dla zwierząt hodowlanych pisaliśmy już TUTAJ.

Co smakuje bardziej?

Motylkowate wieloletnie są z reguły pobierane w pierwszej kolejności przed trawami, chociaż zależy to od dojrzałości roślin, typu ich ulistnienia, gęstości i wysokości runi. Przegląd i synteza wielu doświadczeń przeprowadzonych w USA wykazały, że dzienne przyrosty bukatów były o 0,14 kg większe wtedy, gdy wypasano je na użytkach motylkowo-trawiastych niż na użytkach składających się z samych traw. Wydajność jednak zwierząt w przeliczeniu na jednostkę powierzchni nie zawsze przemawiała na korzyść runi koniczynowo-trawiastej (tabela). Koszt produkcji paszy pastwiskowej w oparciu o ruń motylkowo-trawiastą jest jednak znacznie niższy niż runi trawiastej intensywnie nawożonej azotem mineralnym. Ma to niewątpliwie wpływ na efektywność ekonomiczną produkowanej wołowiny.

Przy częściowym zacienieniu

Większość motylkowatych wieloletnich to rośliny długiego dnia. Światło wpływa na ich pokrój, budowę anatomiczną, transpirację, pobieranie składników odżywczych jak również na ich trwałość występowania w runi. U koniczyny białej światło decyduje o tempie wytwarzania liści oraz zróżnicowaniu wielkości blaszek liściowych. Przy częściowym zacienieniu w runi motylkowo-trawiastej koniczyna biała wytwarza dłuższe ogonki liściowe oraz większą liczbę stolonów (red. rozłogów), co zwiększa szanse przetrwania roślin w zwartym łanie.

Dobrze znosi intensywne wypasanie

Rośliny motylkowate użytkowane pastwiskowo różnią się pod względem wymagań wilgotnościowych, termicznych i glebowych. Mimo, że nadają się do wypasu, to zakres tolerancji na intensywność wypasu jest bardzo zróżnicowany. Najbardziej odpornym na intensywne wypasanie jest koniczyna biała. Dobrze toleruje niski odczyn gleby. Dobry wigor siewek sprawia, że również nadaje się do podsiewu pastwisk. Jest zalecana na pastwiska położone na glebach mineralnych i torfowo-murszowych średnio żyznych i żyznych, o odczynie obojętnym lub słabo kwaśnym i umiarkowanie wilgotnych. Zalecane odmiany to: Rawo, Dara. Perlą, Astra, Romena.

Należy wspomnieć, że najlepsze efekty zagospodarowania pastwisk uzyskuje się stosując nasiona pozyskiwane z polskich plantacji nasiennych, ponieważ są najlepiej przystosowane do naszych warunków klimatycznych.

Koniczyna biała tworzy korzenie przybyszowe

Płożący pokrój to szczególna cecha koniczyny białej, która odróżnia ją od innych motylkowatych wieloletnich. Ta cecha sprawia, że jest ona odporna na przygryzanie przez zwierzęta.
Koniczyna biała wytwarza boczne rozgałęzienia zwane stolonami, które wraz z pędem głównym pokładają się na ziemi. Jeśli podczas wypasu stolony zostaną przyciśnięte do ziemi, tworzą się korzenie przybyszowe. Po oderwaniu stolonu od rośliny głównej powstaje samodzielna roślina. Jest to niezwykle cenna cecha koniczyny białej, bo system korzeniowy roślin wyrosłych z nasion obumiera po 2-4 latach. Następuje wtedy ich ubytek z runi pastwiska. Trwałość koniczyny białej w klimacie umiarkowanym, w tej strefie klimatycznej jest Polska, jest więc w znacznym stopniu zależna od rozwoju stolonów, w których gromadzone są węglowodany decydujące o możliwości rozrastania się i odrastania rośliny.

Hamująco na rozwój stolonów wpływają gęsto rozrastające się trawy wysokie, co występuje przy intensywnym nawożeniu azotem. Natomiast racjonalnie prowadzony rotacyjny wypas bydła stymuluje rozwój blaszek liściowych oraz bardziej ekspansywne rozrastanie się stolonów.

Na odrost wiosenna dawka azotu

Siewki koniczyny białej są znacznie bardziej narażone na suszę glebową niż siewki innych roślin motylkowatych. Niskie temperatury (około 50C) w strefie korzeniowej koniczyny białej wywołują stres chłodno-wodny, który jest większy niż u traw. Jest to główna przyczyna spowolnienia jej wzrostu i rozwoju. W efekcie koniczyna wiosną i jesienią jest w runi pastwiska zdominowana przez trawy.

Minimalna temperatura do wzrostu koniczyny białej wynosi 5,80C, natomiast 90C — do wiązania azotu atmosferycznego. Dlatego, aby zapewnić dobry odrost wiosenny motylkowo-trawiastej runi pastwiskowej wymagana jest wiosenna dawka startowa azotu w ilości 30 kg N•ha-1.

Stres wodny a płytki system korzeniowy

Koniczyna biała jest przystosowana do warunków klimatycznych i glebowych zapewniających dość dobre uwilgotnienie. Ma płytki system korzeniowy i nie wytrzymuje dłuższych okresów suszy. Dobrze reaguje na nawadnianie deszczowniane. Sezonowe niedobory opadów, typ gleby, nachylenie terenu mają większy wpływ na rozwój koniczyny białej niż suma rocznych opadów. Stres wodny redukuje możliwość rozgałęziania się pędów, a tym samym wytwarzania nowych liści.

Wymagania glebowe koniczyny białej

Do uprawy koniczyny białej odpowiednie są gleby mineralne, próchniczne i organiczne o szerokim zakresie żyzności, zasobne w wapń. Gorzej rozwija się natomiast na glebach zwięzłych, mało przewiewnych. Słabo rośnie również na słabych i podatnych na przesuszenie glebach mineralnych oraz na podmokłych zaniedbanych glebach torfowo-murszowych.

Dopiero przy odczynie pH 5

Wysiew mieszanki koniczyny białej z trawami w warunkach, w których od wielu lat nie uprawiano roślin motylkowatych, wymaga zaszczepienia materiału siewnego efektywnymi i konkurencyjnymi szczepami Rhizobium. Odczyn gleby jest ważnym czynnikiem wpływającym na współdziałanie bakterii z koniczyną białą. Niskie pH stanowi potencjalne zagrożenie dla trwałości rizobiów, ich namnażania i rozwoju brodawek korzeniowych, a także ma wpływ na wegetację koniczyny białej. Wapnowanie kwaśnej gleby prowadzi do rozwoju brodawek korzeniowych i w konsekwencji stymuluje rozwój koniczyny. W glebie o pH 4,5 nie ma rizobiów odpowiednich dla tego gatunku. Bakterie tego typu pojawiają się i aktywują dopiero przy odczynie pH 5 i wyższym. Stosowanie natomiast nawet niewielkich dawek azotu pod zasiew koniczyny białej z trawami, opóźnia infekcję bakteriami brodawkowymi.

Zwierzęta doceniają smakowitość koniczyny

Płożąca forma koniczyny białej sprawia, że w skład plonu zielonki pastwiskowej wchodzą tylko liście i kwiatostany. Plon jest niższy w porównaniu z innymi motylkowatymi, ale lepszej jakości. Liście zawierają więcej białka i mniej włókna niż łodygi. Dobra smakowitość koniczyny białej sprawia, że współczynnik wykorzystania pastwiska z jej dużym udziałem, jest około 20 proc. wyższy niż runi życicy trwałej o porównywalnej strawności.

Lepszy rotacyjny system wypasu

W użytkowaniu pastwiskowym stosuje się zasadniczo dwa sposoby wypasu: ciągły i rotacyjny. Przy wypasie ciągłym zwierzęta znajdują się na pastwisku przez bliżej nieokreślony czas, co pozwala im selektywnie wybierać rośliny. Efektem wypasu ciągłego jest nierównomierny rozkład pobrania zielonki w ciągu sezonu wegetacyjnego. Zagrożona jest również trwałość roślin motylkowatych w runi.
Przy wypasie rotacyjnym zwierzęta są przemieszczane na kolejne kwatery, co pozwala na sterowanie pobieraniem paszy. Wypas rotacyjny umożliwia zatem efektywne wykorzystanie pastwiska i zwykle zapewnia większą trwałość roślin motylkowatych.

Wypasanie runi z udziałem koniczyny białej powinno rozpocząć się, gdy rośliny osiągną wysokość 12-20 cm. Krótki okres wypasu (2-3 dni) zwiększa szanse przetrwania w runi pastwiska wartościowych roślin pastewnych, w tym roślin motylkowatych. Okres wypasu trwający dłużej niż tydzień, jak również wypas ciągły, stwarzają niebezpieczeństwo dla trwałości roślin o największej smakowitości, gdyż zwierzęta pobierają je w pierwszej kolejności.

Kiedy najlepiej spasać ruń?

W warunkach Polski ruń osiąga dojrzałość pastewną dla bydła i koni przy wysokości 15-20 cm, a dla owiec przy wysokości 10-12 cm. W tym czasie występują właściwe proporcje między białkiem a składnikami energetycznymi, a po spasaniu ruń dobrze odrasta w kolejnych odrostach. Przy wysokości roślin 15-18 cm młode bydło opasowe pobiera największą ilość zielonki, zwłaszcza z warstwy runi rozmieszczonej na poziomie 9-12 cm. Wysokość wypasania roślin motylkowatych decyduje o tym, jaka powierzchnia liści pozostaje na ścierni. Im wyższą ścierń pozostawią zwierzęta, tym szybciej odrosną rośliny motylkowate i trwałość ich będzie większa. Po czterotygodniowym okresie odpoczynku, koniczyna biała może być ponownie przygryziona do wysokości 5-7 cm.

Nie za mało, lepiej więcej

Liczba pasących się zwierząt powinna być tak dobrana, by gwarantowała pełne wykorzystanie roślinności pastwiska. Przy małej obsadzie na 1 sztukę przypada duża dawka zielonki. Wtedy zwierzęta mogą wyjadać rośliny o lepszej wartości pokarmowej, w tym motylkowate, a produkcja w przeliczeniu na zwierzę wzrasta, ale w przeliczeniu na jednostkę powierzchni maleje. Ruń pastwiskowa nie jest efektywnie wyjadana i częściowo zostaje zniszczona.
Ilość paszy przypadającej na zwierzę maleje wraz ze wzrostem obsady. Zwiększa się wtedy konkurencja między zwierzętami o jakościowo lepsze rośliny, zmniejsza się selektywne wyjadanie i w efekcie spada też pobranie zielonki w przeliczeniu na sztukę.

Wyróżnia się trzy typy morfologiczne koniczyny białej, różniące się głównie wielkością blaszek liściowych, główek kwiatowych oraz długością i grubością pędu:
1. Drobnolistna — najczęściej dziko rosnąca, kwitnie obficie i sama doskonale się rozsiewa; silne i liczne stolony umożliwiają przetrwanie rośliny w trudnych warunkach; odmiany uprawne tego typu koniczyny przeznaczone są na długotrwałe pastwiska górskie oraz na pastwiska niżowe w terenach młodo glacjalnych na stanowiska suche (w Polsce niedostępne).
2. Średniolistna — zwana holenderską; większość odmian przeznaczona do użytkowania pastwiskowego.
3. Wielkolistna — typu Lodi i Ladino — przeznaczona głównie do użytkowania kośnego, a w mniejszym stopniu także pastwiskowego; odmiany nadają się szczególnie do mieszanek z trawami i długo utrzymują się w runi.