Przemysłowe fermy zwierząt, a ochrona środowiska w województwie warmińsko-mazurskim

W województwie jest ponad 3 000 jezior, wśród nich największe jezioro Polski — Śniardwy. Oprócz jezior, bogactwem przyrodniczym województwa są lasy i puszcze, zajmujące prawie 30 proc. jego powierzchni. Największymi kompleksami leśnymi są: Puszcza Borecka, Puszcza Napiwodzko-Ramucka, Puszcza Piska, Lasy Iławskie oraz Puszcza Romincka. Obszary cenne przyrodniczo zajmują 46,7 proc. powierzchni województwa. Piękno Warmii i Mazur możemy podziwiać w: 111 rezerwatach przyrody, 8 parkach krajobrazowych, 71 obszarach chronionego krajobrazu, 43 obszarach mających znaczenie dla Wspólnoty Natura 2000, 16 obszarach specjalnej ochrony ptaków Natura 2000. W celu zachowania i ochrony walorów przyrodniczych województwa ustanowiono również: 111 użytków ekologicznych, 13 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych oraz wiele pomników przyrody. Bogactwo przyrodnicze Warmii i Mazur od jakiegoś czasu przyćmiewa budowa wielkich ferm przemysłowych a przeciwwagą na tę okoliczność powstało wiele organizacji społecznych, aby przeciwdziałać tej ekspansji przemysłu zwierzęcego.

Dla zachowania wysokiego standardu ekologicznego

W Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego województwa warmińsko-mazurskiego do roku 2020 w jednym z rozdziałów zapisane jest: „…Wysoka atrakcyjność środowiska przyrodniczego będzie jednym z ważnych elementów w perspektywie 2020 r., rozstrzygających o konkurencyjności województwa.
Zmierzać więc należy do zachowania wysokiego standardu ekologicznego”, w innym zaś „…Warmia i Mazury uznawane są za atrakcyjny turystycznie region, jednak utrzymanie tej przewagi wymaga ciągłych starań. Aby wydłużyć sezon turystyczny, trzeba poszukiwać nowych form aktywności w regionie.

Należy działać w sposób niekonwencjonalny i kompleksowy, podnosząc atrakcyjność poszczególnych miejsc poprzez przygotowywanie produktów turystycznych…”, w żadnym zaś nie doczytałam się, że mamy wizję i ustanowione zostały cele, aby w naszym województwie rosły jak grzyby po deszczu wielkoprzemysłowe fermy z produkcją zwierzęcą.

A tak się dzieje i problem narasta, bo z jednej strony trzeba produkować i to bardzo specjalistycznie i z najnowszymi technologiami, a z drugiej strony brak jest granicy jak wielka może być ta produkcja na jednostkę powierzchni dla zachowania zrównoważonego rozwoju. Czy zatem brakuje nam uwarunkowań prawnych, czy prawo niedoskonałe jest?

W odpowiedzi na problem w dniu 31 maja 2017 r. odbyła się konferencja nt. wielkotowarowych ferm zwierząt, głownie trzody chlewnej i drobiu zorganizowana przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Olsztynie. Konferencja cieszyła się dużym zainteresowaniem, a udział w niej wzięli Wojewoda Warmińsko-Mazurski Artur Chojecki, parlamentarzyści, przedstawiciele jednostek samorządowych i rządowych, Prezes Warmińsko-Mazurskiej Izby Rolniczej Jan Haichel oraz przedsiębiorcy i rolnicy. Na konferencji nie zabrakło również przedstawicieli organizacji ekologicznych.

Konferencje prowadziła Pani Agata Moździerz — Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Olsztynie. Pani Dyrektor przedstawiła również liczbę wniosków na budowę instalacji, które wpływają do RDOŚ i mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz podkreśliła problem narastający w ostatnich latach, gdzie 60 proc. wniosków i postępowań z nim związanych dotyczy inwestycji powyżej 210 DJP (dotyczy drobiu), a 30 proc. postępowań dotyczy uzyskania pozwoleń zintegrowanych przez budowę ferm powyżej 40 000 stanowisk dla drobiu, 2000 stanowisk dla świń o wadze powyżej 30 kg lub 750 stanowisk dla macior. Coraz częściej też postępowania dotyczą budowy instalacji powyżej 1000 DJP, gdzie kompleksy składają się z 20-30 budynków i skoncentrowane są w jednej gminie, ba nawet w jednej miejscowości. Pani Agata Moździerz mocno podkreśliła, że Organ Ochrony Środowiska dokonuje uzgodnienia albo odmawia uzgodnienia analizując przedsięwzięcie wyłącznie z punktu ochrony środowiska. Podkreśliła fakt, że Dyrektor Ochrony Środowiska nie rozstrzyga o zasadności samej inwestycji lecz ocenia czy zaproponowany przez inwestora wariant przedsięwzięcia spełnia obowiązujące wymogi prawne w zakresie ochrony środowiska oraz uzgadnia warunki realizacji inwestycji i eksploatacji przedsięwzięcia.

Rola Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej

Pani Agata Kisiel z Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Olsztynie, Oddziału Zapobiegawczego z Nadzoru Sanitarnego przedstawiła temat o „Oddziaływaniu ferm hodowli zwierząt na środowisko — aspekty sanitarno-higieniczne i zdrowotne”.

Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna wydając opinię przez ocenę raportu oddziaływania na środowisko, bierze pod uwagę:

1. Uwarunkowania lokalizacyjne, w tym odległość budynków hodowlanych oraz instalacji do przechowywania obornika, gnojowicy, gnojówki (zbiorniki, płyty, kanały) od zabudowań mieszkalnych lub innych przeznaczonych na pobyt ludzi (zabudowa zwarta lub rozproszona/kolonijna), terenów rekreacyjno-wypoczynkowych, zakładów produkcji żywności, ujęć wody, przebieg dróg wywozu obornika, gnojowicy, gnojówki oraz usytuowanie gruntów przeznaczonych do nawożenia względem ww. zabudowań i terenów.

2. Wielkość hodowli (DJP) oraz technologia chowu (np. chów ściółkowy, bezściółkowy), a także sposób zagospodarowania odchodów zwierzęcych (np. nawożenie pól, produkcja biogazu).

3. Oddziaływania na ludzi (na etapie funkcjonowania fermy):

a) zanieczyszczenia powietrza, w tym odory — wprowadzanie zanieczyszczeń za pomocą wentylatorów wyciągowych ściennych i/lub dachowych zainstalowanych w budynkach hodowlanych, wylotów odpowietrzających ze zbiorników na gnojowicę, gnojówkę, wprowadzanie zanieczyszczeń spowodowanych ruchem pojazdów po terenie fermy (spaliny), napełnianiem silosów paszowych (zanieczyszczenia pyłowe), transport i załadunek/rozładunek drobiu lub obornika, gnojowicy, gnojówki (odory), proces nawożenia pól nawozem naturalnym — obornikiem, gnojowicą, gnojówką (odory) .

b) hałas — spowodowany przede wszystkim pracą wentylatorów wyciągowych ściennych i/lub dachowych zainstalowanych w budynkach hodowlanych, ruchem pojazdów po terenie fermy, pracą agregatów prądotwórczych lub innych urządzeń mechanicznych.

c) zanieczyszczenia środowiska gruntowo-wodnego — przede wszystkim w aspekcie możliwego wpływu na zasoby wód podziemnych zasilających ujęcia wody.

Problem z odorem w prawodawstwie

Wszyscy wiem, że fermy zwierząt są źródłem odorantów, np. amoniaku, siarkowodoru, dwumetyloaminy, dwutlenku węgla, a także merkaptanów, ketonów, aldehydów, kwasów organicznych i wielu innych związków organicznych o charakterze odorów. Lecz nie wszyscy wiemy, że nie ma uregulowań prawnych w zakresie wielkości ww. oddziaływań pod względem odorowym. W naszym Kraju opublikowany został jedynie Kodeks przeciwdziałania uciążliwości zapachowej. Jednakże organy Inspekcji Sanitarnej zazwyczaj żądają uzupełnienia raportu w zakresie oceny uciążliwości zapachowej oraz metod minimalizacji wpływu odorów na ludzi. I zaczyna się problem, bo raport jest dokumentem sporządzonym na zlecenie inwestora i w związku z tym może być nierzetelny (stronniczy). Często zawiera niewystarczająca jakość analiz przedstawionych w opracowaniach, a zdarzają się także niewłaściwie wykonane obliczenia wielkości oddziaływań na środowisko („błędy” niezamierzone lub zamierzone w celu uzyskania pożądanych wyników). Problem jest wielki, bo organ opiniujący nie ma możliwości weryfikacji, jakie w rzeczywistości dane zostały wprowadzone do programu komputerowego wykonującego symulację rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń (izolinie stężeń zanieczyszczeń).

Jak uzyskać pozwolenie na korzystanie ze środowiska

Na Konferencji przedstawiono precyzyjnie procedury i przepisy prawne oraz rolę poszczególnych decydentów w procesie planowania, realizowania i funkcjonowania inwestycji. Zwrócono uwagę na rosnącą presję inwestycji wielkotowarowych ferm przemysłowych na środowisko województwa warmińsko-mazurskiego, gdyż tylko w ciągu ostatnich dwóch lat zaplanowano realizację kilku kompleksów ferm o jednorazowej obsadzie ponad miliona sztuk drobiu i kilkunastu tysięcy trzody chlewnej. Czy przyjęto zasadę, że co nie jest zabronione to jest dozwolone? Wszystko jest zgodne z ustawą Prawo Ochrony Środowiska. O tym jak uzyskać pozwolenie na korzystanie ze środowiska mówiła Marta Sobieraj-Sulkowska z Departamentu Ochrony Środowiska Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.

Marszałek województwa zgodnie z ww. ustawą jest organem ochrony środowiska właściwym do wydawania pozwoleń na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii. Do pozwoleń m.in. zalicza się: pozwolenia zintegrowane, pozwolenia na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, pozwoleń wodnoprawnych a są one wydawane na wniosek prowadzących instalacje kwalifikowalnych jako przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko.

Pozwolenia zintegrowanego wymagają zaś: instalacje do chowu lub hodowli drobiu o więcej niż: 40 000 stanowisk dla drobiu, 2000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg, 750 stanowisk dla macior. Co dzieje się, gdy jedna wielka inwestycja rozpisana jest na kilku członków rodziny a zlokalizowana w jednym miejsc? Pozwolenie wydawane jest na osobę, nie na miejsce.

Do 30 kwietnia 2017 roku przez okres ostatnich dziesięciu lat Marszałek Województwa Warmińsko-Mazurskiego wydał 38 pozwoleń zintegrowanych na wprowadzanie instalacji do chowu lub hodowli drobiu lub świń, gdzie 25 pozwoleń dotyczyło chowu drobiu, a 13 pozwoleń chowu i hodowli świń.

Aktualnie w naszym województwie działa 35 ferm na pozwolenia zintegrowane, gdzie 22 fermy z produkcją drobiu, a 13 ferm z produkcja świń. Najwięcej wielkotowarowych ferm znajduje się w powiatach: węgorzewskim — 5 sztuk, ostródzkim — 5 sztuk, działdowskim — 4 sztuki i nowomiejskim — 4 sztuki.

W tym wszystkim trzeba nam wiedzieć, że Marszałek województwa nie rozstrzyga w pozwoleniu zintegrowanym o realizacji przedsięwzięcia. A w trakcie postępowania jedynie sprawdza się i stwierdza, czy przedstawione we wniosku rozwiązania i warunki eksploatacji instalacji nie naruszają wymagań ochrony środowiska, w tym wymagań wynikających z BAT. Zatem przedmiotem pozwolenia zintegrowanego jest wyłącznie określenie warunków korzystania ze środowiska przez eksploatację danej instalacji. Co najmniej raz na 5 lat po publikacji w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej Konkluzji BAT oraz jeżeli nastąpiła zmiana w najlepszych dostępnych technikach, pozwalająco na znaczne zmniejszenie wielkości emisji i bez powodowania nadmiernych kosztów Marszałek dokonuje analiz wydanych przez siebie pozwoleń zintegrowanych.

Od 1 stycznia 2017 roku Marszałek Województwa udostępnia także informację o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Marszałek województwa jest również organem właściwym do wydawania opinii w procedurze oceny oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na środowisko, kwalifikowanego jako instalacja wymagająca uzyskania pozwolenia zintegrowanego.
Jednakże opinia nie jest wiążąca dla organu wydającego decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach.

Najczęściej stwierdzono naruszenia

„Przestrzeganie decyzji określających warunki korzystania ze środowiska-dotyczy wielkoprzemysłowych ferm drobiu i trzody chlewnej” był kolejnym tematem konferencji przedstawionej przez przedstawiciela WIOŚ. Fermy wielkoprzemysłowe kontrolowane przez WIOŚ na terenie województwa warmińsko-mazurskiego. I tak — instalacje do chowu i hodowli świń powyżej 2000 stanowisk o wadze ponad 30 kg lub 750 stanowisk dla macior — 14 instalacji (stan na 31 grudnia 2016 r.) — kontrolowane są przez WIOŚ co roku, natomiast instalacje do chowu i hodowli drobiu powyżej 40 000 stanowisk — 21 instalacje (stan na 31 grudnia 2016 r.) — kontrolowane są przez WIOŚ co 2 lata.

W wyniku kontroli instalacji IPPC do chowu i hodowli trzody chlewnej oraz drobiu najczęściej stwierdzono naruszenia:

— przekraczanie parametrów produkcyjnych instalacji, tj. zwiększenie wielkości produkcji (np. jaj, obsady zwierząt) w stosunku do wartości określonych w posiadanych pozwoleniach zintegrowanych;
— przekraczanie ilości wykorzystywanych materiałów, surowców, wody, paliwa, energii elektrycznej, itp. w stosunku do wartości określonych w przedmiotowych pozwoleniach wynikające np.: zwiększenia wielkości produkcji lub niedoszacowania wielkości na etapie tworzenia wniosku o uzyskanie pozwolenia zintegrowanego;
— przekraczanie ilości wytwarzanych odpadów w stosunku do wartości określonych w przedmiotowych pozwoleniach;
— wytwarzanie rodzajów odpadów nie uwzględnionych w pozwoleniach;
— niezgodne z warunkami określonymi w pozwoleniach zintegrowanych magazynowanie odpadów;
— brak prowadzenia ewidencji wszystkich rodzajów wytwarzanych odpadów lub prowadzenie ewidencji niezgodnie z wymaganiami wynikającymi z obowiązujących w tym zakresie przepisów;
— przekazywanie osobom fizycznym lub jednostkom organizacyjnym, niebędącym przedsiębiorcami, określonych rodzajów odpadów niezgodnie z obowiązującymi przepisami;
— przekazywanie określonych rodzajów odpadów podmiotom nie posiadającym stosownych zezwoleń na prowadzenie działalności w zakresie gospodarki odpadami;
— nierzetelne sporządzanie zbiorczych zestawień danych o rodzajach i ilościach wytwarzanych odpadów, o sposobach gospodarowania nimi oraz o instalacjach i urządzeniach służących do odzysku i unieszkodliwiania tych odpadów lub nieterminowe przekazywanie tych zestawień marszałkowi województwa;
— nie wywiązywanie się przez eksploatujących instalacje IPPC z obowiązków nałożonych w pozwoleniach, w tym z obowiązków monitoringu wpływu danej instalacji na środowisko (brak wykonywania pomiarów wielkości emisji (np.. hałasu) z częstotliwością i zakresem określonym w pozwoleniach;
— prowadzenie pomiarów wielkości emisji niezgodnie z obowiązującymi przepisami;
— brak zgłaszania organom właściwym do wydawania pozwoleń zintegrowanych informacji dotyczących zmian w instalacji objętej pozwoleniem zintegrowanym (zgodnie z art.214 ust. 1 ustawy Prawo ochrony środowiska przed dokonaniem zmian w instalacji objętej pozwoleniem zintegrowanym, polegającej na zmianie sposobu funkcjonowania instalacji lub jej rozbudowie, która może mieć wpływ na środowisko, prowadzący instalację jest obowiązany poinformować o planowanych zmianach organ właściwy do wydania pozwolenia lub złożyć wniosek o zmianę pozwolenia zintegrowanego).

W okresie od 2008 roku do grudnia 2016 WIOŚ przeprowadził 294 kontrole ferm trzody chlewnej i drobiu, z czego w 103 istniejących instalacjach stwierdzono nieprawidłowości w zakresie ochrony powietrza.

Odpowiedzialność za zapobieganie szkodom

Od 30 kwietnia 2007 r. obowiązuje ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie. Ustawa określa zasady odpowiedzialności za zapobieganie szkodom w środowisku i naprawę szkód w środowisku. Wg ww. aktu prawnego szkodą w środowisku jest negatywna, mierzalna zmiana stanu lub funkcji elementów przyrodniczych, oceniana w stosunku do stanu początkowego, która została spowodowana bezpośrednio lub pośrednio przez działalność podmiotu korzystającego ze środowiska. W przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku istnieje obowiązek niezwłocznego podjęcia działań zapobiegawczych, a w przypadku wystąpienia szkody w środowisku podmiot korzystający ze środowiska jest obowiązany do podjęcia działań zmierzających do ograniczenia szkody, zapobieżenia kolejnym szkodom i negatywnym dla zdrowia ludzi skutkom, w tym natychmiastowej kontroli, powstrzymania, usunięcia lub ograniczenia zanieczyszczeń lub innych szkodliwych czynników, a także do podjęcia działań naprawczych. Podjęcie działań naprawczych wymaga uzgodnienia ich warunków z organem ochrony środowiska. Uzgodnienie to obejmuje: stan do jakiego ma zostać przywrócone środowisko, zakres i sposób przeprowadzenia działań naprawczych, termin rozpoczęcia i zakończenia ww. działań.

Szkody w środowisku mogą dotyczyć następujących komponentów środowiska: powierzchni ziemi, wód, gatunków chronionych lub chronionych siedlisk przyrodniczych. Koszty prowadzenia działań zapobiegawczych lub naprawczych ponosi podmiot korzystający ze środowiska, chyba że wykaże, że zagrożenie szkodą w środowisku lub szkoda w środowisku zostały spowodowane przez: inny wskazany podmiot lub powstały na skutek podporządkowania się nakazowi wydanemu przez organ administracji publicznej. W takich przypadkach podmiot korzystający ze środowiska, który podjął działania zapobiegawcze lub naprawcze może wystąpić z roszczeniem o zwrot poniesionych na ten cel kosztów odpowiednio od sprawcy lub organu administracji. Do takiego roszczenia zastosowanie mają przepisy Kodeksu cywilnego.

Na Konferencji przedstawiono bardzo precyzyjnie procedury i przepisy prawne oraz rolę poszczególnych decydentów w procesie planowania, realizowania i funkcjonowania inwestycji. Wniosek: organy samorządowe i ich dobra polityka przestrzenna może stać się skutecznym przeciwdziałaniem względem inwestycji wielkotowarowych ferm lokalizowanych przy miejscach wrażliwych cennych przyrodniczo, zabudową mieszkaniową czy rozwiniętą już turystyką.