Lnianka siewna i olej rydzowy

Lnianka jest rośliną oleistą należącą do rodziny kapustowatych. Jej inne nazwy to: rydz, rydzyk, lennica czy ryżyk. W przeszłości występowała w stanie naturalnym na terenie Syberii. Do Polski trafiła w XV wieku i uznawana była za typowy polny kwiat.

Kwiatostanem lnianki jest długie grono o białych lub biało – żółtych kwiatach, kwitnących do miesiąca czasu. Łodyga sztywna może osiągnąć aż 100 cm wysokości. Owocem jest łuszczynka posiadająca 8-10 drobnych brązowo – żółtych nasionek. Korzeń wrzecionowaty o słabo rozwiniętym systemie korzeni bocznych.
Obecnie lnianka jest w niewielkiej skali uprawiana w Polsce, dobrze sprawdza się w gospodarstwach ekologicznych.

Charakteryzuje się małymi wymaganiami glebowymi, ale rolnicy potwierdzają, że jednak na glebach żyźniejszych plonuje lepiej. W bieżącym, suchym roku lnianka dość dobrze rośnie, dzięki temu, że ma małe wymagania wodne małe, dobrze radzi sobie z suszą i jest w nieznacznym stopniu porażana przez choroby i szkodniki.
Rolnik z powiatu olsztyńskiego testujący lniankę w swoim gospodarstwie ekologicznym wspomina, że był mile zaskoczony, że jest tak odporna na niskie temperatury, na mróz, nie boi się wiosennych przymrozków. Może kiełkować już w temperaturze 1°C, wschodzi szybko, właściwie już po kilku dniach jest na wierzchu. Patrząc na powyższe cechy lnianki i na zmiany klimatyczne, wydaje się, że lnianka może być ciekawą propozycją do uprawy w gospodarstwach ekologicznych.

Lnianka siewna występuje w dwóch formach – ozimej i jarej. Nasiona formy jarej są żółtawe, natomiast ozimej koloru rdzawego.
Wyróżniamy kilka odmian polskiej lnianki, formy jare – Omega, Olivia, formy ozime – Maczuga, Luna i Lenka. Są to oryginalne odmiany wyhodowane w Katedrze Genetyki i Hodowli Roślin Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Doskonale dostosowane do warunków klimatycznych Polski, mające potencjał plonowania o 20-30% wyższy w porównaniu do odmian tradycyjnych.

Termin siewu formy ozimej przypada od 10 do 20 września, wykonujemy go siewnikiem rzędowym w rozstawie 12-15 cm, przy normie wysiewu 3-5 kg/ha. Formę jarą wysiewa się od końca marca do połowy kwietnia, norma wysiewu jest znacznie większa, bo wynosi ok. 8-12 kg/ha. Nie należy przekraczać terminu siewu, gdyż odbija się na plonowaniu.

Bardzo ważne, żeby przed przystąpieniem do siewów bardzo dokładnie przeprowadzić zabiegi wyrównujące pole. Zaleca się zastosowanie brony lub włóki, a następnie zwałowanie ziemi wałem gładkim. Wiosenny wysiew nasion powinien rozpocząć się wyrównaniem gleby i wałowaniem. Powyższe zalecane zabiegi trzeba wykonać, ponieważ lnianka ma bardzo małe nasionka, masa 1000 nasion waha się od 0,8 do 1,6 g. Dlatego gleba powinna być bardzo dobrze doprawiona żeby wysiane płytko na 1-1,5 cm głębokości rośliny równo wschodziły. W pierwszym okresie po wschodach do momentu zakrycia międzyrzędzi należy regularnie niszczyć chwasty z uprawy.

Lniankę zbiera się w okresie dojrzałości pełnej, gdy łuszczynki są brunatne, a nasiona rdzawo-żółte i zasychają. Formy ozime lnianki dojrzewają zwykle na początku lipca,
natomiast formy jare pod koniec lipca lub na początku sierpnia.
Plony lnianki ozimej średnio wynoszą 1 – 2,5 t/ha, natomiast lnianki jarej są niższe i wahają się od 0,5 do 1,5 t/ha. Przykładowo odmiana ozima Lenka daje plon około 2 t/ha, a jej nasiona zawierają bardzo mało kwasu erukowego o wiele mniej w porównaniu z odmianami jarymi. Natomiast plonowanie odmiany jarej Olivia to ok. 1,5 t/ha, a jej nasiona zawierają 25 % oleju o wysokiej zawartości kwasów Omega 3.
Trzeba pamiętać, że po zbiorze należy lniankę dosuszyć do wilgotności 10 – 12 %. Celowo nie należy opóźniać zbioru, ponieważ takie opóźnienie może obniżyć plony, gdyż mogą pękać łuszczynki i będzie dochodziło do osypywania się.

Olej z lnianki to olej rydzowy

Nasiona lnianki mają bardzo cenne właściwości, a olej sporządza się z całych ziaren. Olej tłoczony z lnianki nazywamy olejem rydzowym, obfituje w kwasy omega – 3 i =– 6, przez co stanowi pożądany dodatek do diet. Kwasy tłuszczowe omega – 3 oraz 6 wpływają dobroczynnie na wzrok i układ nerwowy. Regulują pracę układu odpornościowego, przez co zapewnia ochronę przed chorobami, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym.
Olej rydzowy zawiera także przeciwutleniacze, substancje aktywne, witaminę A, E, obniża ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia, zapobiega i hamuje rozwój choroby niedokrwiennej i wieńcowej serca. Obniża ryzyko udarów mózgu i zawałów serca, normalizuje ciśnienie krwi oraz ma działanie przeciwmiażdżycowe, obniża poziom tzw. złego cholesterolu i optymalizuje poziom cukru we krwi.

Stosowany zewnętrznie pomaga w zachowaniu odpowiedniego stanu skóry oraz wspomaga leczenie schorzeń, takich jak atopowe zapalenia skóry, trądzik, egzema, zapewnia szybsze gojenie się ran. Olej rydzowy powinien być spożywany na zimno. Ma delikatny, korzenny, lekko orzechowy smak, jest idealny do sałatek, surówek, ziemniaków, makaronów, kasz, twarogów, past kanapkowych, humusu i pieczywa.

Dr inż. Monika Kopaczel-Radziulewicz