Przedsiewna uprawa roli

Uprawa roli jest to całokształt czynności wykonywanych narzędziami i maszynami uprawowymi w celu stworzenia roślinom optymalnych warunków wzrostu i rozwoju. Roślinom trzeba zapewnić w glebie wystarczającą ilość łatwo dostępnej wody, powietrza (a ściślej tlenu), a także wszystkich niezbędnych do życia składników pokarmowych makro i mikroelementów oraz stworzyć warunki do swobodnego rozrastania systemu korzeniowego roślin.

Co powoduje zbyt głęboka orka?

Widocznym efektem zabiegów uprawowych jest pokruszenie i wymieszanie roli, czyli zmiana układu jej trzech zasadniczych elementów składowych: fazy stałej, płynnej i gazowej. Wynikiem tego są zmiany stosunków powietrznych, wodnych i termicznych gleby. Dobór właściwych narzędzi i maszyn uprawowych pozwala na regulowanie tych stosunków.

Efekt uprawy wyraźnie zależy od aktualnego stanu gleby i od innych czynników jak np. od przebiegu pogody. W glebach mineralnych uprawną warstwę stanowi mieszanina cząstek mineralnych, substancji organicznej, wody i powietrza. Ogólnie można stwierdzić, że woda i powietrze zajmują blisko 50 proc. objętości roli, przy czym są to czynniki antagonistyczne: im więcej wody zawiera gleba, tym mniej jest w niej powietrza i odwrotnie. Jest to oczywiste, bo zarówno woda jak i powietrze wypełniają w glebie przestwory między cząstkami mineralnymi i organicznymi.

Podstawowym zabiegiem uprawowym jest orka. Biorąc pod uwagę okresowo występujące susze najlepiej jest wykonywać orkę w okresie jesiennym, gdyż wykonywanie orki w okresie wiosennym wiąże się ze stratami dużej ilości wody z gleby, powodując jej zbrylenie itp. Zbyt głęboka orka powoduje, że mikroorganizmy glebowe ulegają degradacji — warto o tym pamiętać.

Czym dla gleby są mikroorganizmy glebowe?

Specyficznym składnikiem roli są organizmy glebowe w niej żyjące. W wierzchniej warstwie gleby, żyją mikroorganizmy tlenowe, które w sprzyjających im warunkach rozwijają się i powodują rozkład substancji organicznej gleby do składników dostępnych dla roślin. W głębszej warstwie gleby żyją mikroorganizmy beztlenowe, które również wspomagają procesy rozkładu substancji organicznej gleby, powodując powstawanie organicznych i organiczno-mineralnych koloidów glebowych. Rozkład substancji organicznej dostarcza wszystkich niezbędnych do życia składników pokarmowych, organizmy glebowe, zatem są niezbędnym warunkiem życia roślin. Biorąc pod uwagę powyższe uwarunkowania można stwierdzić, że błędem jest przyorywanie obornika na zbyt dużych głębokościach. Powinno się to wykonywać tak, żeby obornik umiejscowiony był w wierzchniej warstwie gleby, tam gdzie są mikroorganizmy tlenowe.

Podobnie jest podczas przyorywania poplonów i dodatkowo należy pamiętać, że przyorywanie żywych zielonych roślin np. gorczycy powodować może szczególnie, gdy jest zbyt (wilgotna gleba), powstawanie procesów gnilnych w glebie. Najlepiej jest, gdy poplon (zielona masa) jest pocięta lub przywałowana na kilka dni przed wykonaniem orki. Błędem jest wykonywanie orki, gdy gleba jest mokra, powodujemy wówczas w zależności od zwięzłości gleby szczególnie na glebach bielicowych niekorzystne zmiany w dolnych warstwach gleby, powstaje tzw. podeszwa płużna. Jest to zagęszczenie cząsteczek gleby w tych miejscach, gdzie przechodzą koła ciągnika. W tych miejscach występuje podtapianie systemu korzeniowego roślin, (zachwianie fizycznych właściwości gleby) i utrata właściwej dla niej struktury.

Nie zapominajmy o głęboszu

Stan taki można poprawić poprzez stosowanie pogłębiaczy montowanych na ramie pługa lub poprzez głęboszowanie. Ponadto stosowanie coraz cięższych maszyn w zmieniających się warunkach pogodowych wpływa bardzo często niekorzystnie na układ fizyczny gleby, ulega ona zbyt dużemu zagęszczeniu. Jest to szczególnie widoczne na uwrociach pól, gdy padają deszcze powstają w tych miejscach skupiska stojącej wody.

Zasadniczym celem uprawy roli tak jak to zostało już powiedziane jest stworzenie możliwie najlepszych warunków do życia i rozwoju mikroorganizmów glebowych, a poprzez to rozwoju roślin przez zapewnienie im optymalnego układu elementów składowych roli. To można osiągnąć stosując różnego rodzaju zabiegi uprawowe, których liczba i kolejność zależą od stanu wyjściowego, czyli stanu roli przed rozpoczęciem uprawy, od wymagań roślin, przebiegu pogody, ukształtowania terenu, sposobu gospodarowania itp. Do właściwości gleby, które w dużym stopniu można regulować poprzez zabiegi uprawowe należą przede wszystkim stosunki powietrzno-wodne oraz ściśle z nimi związane właściwości termiczne i zwięzłość. Wpływ zabiegów uprawowych na właściwości chemiczne i biologiczne warstwy uprawnej jest bardzo ważny i polega na stworzeniu takich warunków w glebie, aby ilość i dostępność składników pokarmowych oraz działalność organizmów glebowych były najkorzystniejsze dla uprawianych roślin.

Umiejętność stworzenia optymalnych warunków do wzrostu i rozwoju roślin w dużej mierze zależy od rolnika jego wiedzy, który uprawiając glebę nadaję jej odpowiednią ,,kulturę”. Utrzymanie gleby w takim stanie zależy w znacznym stopniu od doboru maszyn, których oddziaływanie na glebę jest mniej lub bardziej korzystne.

Agregaty uprawowe w przedsiewnej uprawie gleby

Grupę maszyn uprawowych, których oddziaływanie na glebę i na uprawiane rośliny jest zdecydowanie korzystne stanowią agregaty uprawowo-siewne. W większości naszych gospodarstw stosowane są agregaty zbudowane na bazie kultywatora i brony lub wałków strunowych. Stosowanie tego typu zestawów maszyn jako uniwersalne na różnych glebach i pod wszystkie gatunki uprawianych roślin nie jest najlepszym rozwiązaniem z uwagi na to, że narzędzia te są wykonane do przygotowania gleb o różnym stopniu zwięzłości i pod różne gatunki uprawianych roślin.

Uprawki przedsiewne w tym orka powinny być wykonywane w optymalnych warunkach wilgotności gleby, gdyż zagrożeniem jest zbyt duże zagęszczenie gleby i zwiększa to podatność do zamulania i erozji. Stosując agregaty uprawowe sprowadzamy do pewnego minimum ilość przejazdów po roli. Prawidłowy dobór agregatów uprawowych i stosowanie w przedsiewnej uprawie gleby stwarza optymalne warunki do wzrostu i rozwoju uprawianych roślin. Należy stwierdzić, że stosowanie agregatów składających się z kultywatorów o łapach sprężynowych na glebach lekkich i średniozwięzłych szczególnie w okresie wiosennym jest powodem nadmiernej utraty wody, zbyt głębokiego umieszczenia nasion (osłabione wschody) i wyrzucanie na powierzchnie pola wilgotnych i tworzących się bryłek gleby, które są trudne do rozkruszenia.
W uprawie przedsiewnej gleby powinny być wykonane prace w myśl zasady głoszonej przez naukowców z Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Puławy: ,,tak wcześnie, tak płytko i tak mało zabiegów, jak to tylko jest możliwe’’. Takie możliwości stwarzają nowej generacji agregaty uprawowo-siewne.

Wymienione zalecenia uprawowe dotyczą gleb o uregulowanych stosunkach wodnych (gleb drenowanych). Gleby ciężkie o nieuregulowanych stosunkach wodnych wymagają bardzo często indywidualnego doboru maszyn do wykonania zabiegów uprawowych. Stosowanie agregatów uprawowych na tych glebach jest również możliwe i stwarza korzystne warunki do wcześniejszego siewu i wzrostu roślin uprawnych. Nowoczesna uprawa roli wymaga dużych nakładów nośników energii na produkcje rolną. Wysokie zużycie oleju napędowego w przeliczeniu na hektar przy stale zwyżkujących cenach, oznacza wysokie koszty produkcji. Sposobem na obniżenie kosztów uprawy jest stosowanie zabiegów uproszczonych; obecnie gospodarstwa obszarowo duże rezygnują z uprawy płużnej, decydując się na zastosowanie uprawy uproszczonej i siewu bezpośredniego.

Uproszczony system uprawy

Uproszczony system uprawy od wielu lat wzbudza zainteresowanie i kontrowersję wśród rolników. W niektórych gospodarstwach stosowany jest ten system, w innych — na przemian z systemem orkowym. Należy stwierdzić, że uprawa uproszczona może pozwolić na redukcje kosztów uprawy o ponad 50 proc. Oszczędność ta wiąże się nie tylko ze zmniejszeniem zużycia paliwa i niższymi kosztami eksploatacji maszyn. Czasami w większym stopniu wynika z czynników, których rolnicy prawie wcale nie biorą pod uwagę: oszczędności czasu, dzięki czemu możliwe jest zachowanie terminów agrotechnicznych, ochrony struktury gleby i zasobów wody w glebie. Obecnie niektórzy zapominają o szukaniu dodatkowych oszczędności i zwiększaniu efektywności uprawy. Należy jednak pamiętać o rosnących kosztach produkcji — paliw, nawozów itp. Poszukując sposobów na zmniejszenie kosztów produkcji, warto rozważyć stosowanie uproszczonego systemu uprawy.

Stosując uproszczone metody uprawy musimy zdawać sobie sprawę, że wymienione zalety nie zawsze będą równoważyć wady powstałe na skutek takich metod uprawy. Najważniejsze z nich to przede wszystkim zwiększanie ilości gryzoni polnych i ślimaków. Nie nękane zabiegami agrotechnicznymi, mogą występować w ilościach powodujących znaczne straty plonu. Podobny problem dotyczyć będzie chwastów. One również, wykorzystując ograniczoną liczbę zabiegów, intensywniej rozrastają się. Sposobem na ich ograniczenie jest stosowanie zwiększonych dawek środków ochrony roślin, w tym herbicydów totalnych.

Tak, więc w rolnictwie nie ma nic za darmo — ,,jest coś za coś”. Sytuacja ekonomiczna wielu gospodarstw zmusza do wprowadzania uproszczeń w uprawie roli, które bardzo często wynikają z niesprzyjających warunków pogodowych i rolnicy nie zdążają z wykonaniem uprawek pożniwnych. Trudno jest zaakceptować bezorkowy system uprawy gleby tak na stałe jak na przykład monokultury, ale jest on możliwy przy nieco większym zużyciu chemicznych środków ochrony roślin. Tylko też musimy zdawać sobie sprawę z tego, że nowe technologie tj. siew bezpośredni, uprawa roślin w monokulturze prowadzić może do zjawiska zwanego zmęczeniem gleby, a nawet wyjałowieniem i degradacją gleby. Uprawa kukurydzy w długoletnich monokulturach może prowadzić do wyjałowienia gleby (zanikają całkowicie mikroorganizmy glebowe). Pamiętajmy o tym, że gleba jest organizmem żywym i w dowód wdzięczności za obfite plony musimy o nią dbać i w należyty sposób uprawiać.

mgr inż. Eugeniusz Mystkowski, Podlaski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Szepietowie
rolniczeabc@rolniczeabc.pl