Niedobory wody utrudniają nawożenie

Na plantacjach roślin zbożowych widać porażenie mączniakiem prawdziwym i septoriozą paskową liści, szczególnie w odmianach podatnych na te choroby.

Obserwowane skutki suszy

W rzepaku ozimym okres kwitnienia przebiegł bardzo szybko, dlatego nalot słodyszka rzepakowego i chowacza był sporadyczny. W uprawach rzepaku jarego skutki suszy widoczne były już po wschodach. Rośliny są słabo rozwinięte a plantacje przerzedzone.
Kukurydza miała problemy ze wschodami, na polach widać zachwaszczenie chwastami jednoliściennymi i dwuliściennymi pozostałymi po wymarzniętych roślinach ozimych. Tam gdzie wystąpiły opady deszczu, zastosowano zbilansowane nawożenie i zabiegi herbicydowe, plantacje kukurydzy wyglądają dobrze.
Rośliny okopowe podobnie jak kukurydza miały utrudnione wschody jednak w rejonach, gdzie wystąpiły opady, rośliny są w dobrej kondycji. Jednak okres krytyczny w zapotrzebowaniu na wodę dla roślin okopowych przypada na czerwiec i lipiec więc wszystko jeszcze przed plantatorami ziemniaków.

Obserwowane skutki suszy w uprawach rolniczych są w wielu przypadkach już praktycznie nieodwracalne. Należy tylko mieć nadzieję, że nadejdą opady, które chociaż trochę poprawią sytuację na polach uprawnych.

Krytyczne dla zbóż fazy rozwoju

Okresowe susze najlepiej znoszą zboża ozime, które po zimie powinny być już rozkrzewione i zaopatrzone w zapasy wody. Jednak tegoroczna zima była krótka i bezśnieżna, co spowodowało niedostateczną kumulację zapasów wody. Jednak na glebach lżejszych skutki suszy są jednakowo dotkliwe zarówno dla zbóż jarych i ozimych. Okresem krytycznym dla zbóż jest faza strzelania w źdźbło, kłoszenia i wykształcania ziaren. W fazie kwitnienia zbóż najlepsza jest bezdeszczowa pogoda, a po przekwitnięciu opady, które poprawią wypełnienie ziaren. Niedobory wody w fazie krzewienia zbóż jarych skutkują słabszym przyrostem masy nadziemniej i korzeni oraz mniejszą ilością wykształconych źdźbeł. Dlatego należy siać je jak najwcześniej co umożliwi lepsze ukorzenienie i rozkrzewienie roślin, co zwiększy ich odporność na suszę. Bardzo istotny jest także niezbyt gęsty siew, który zmniejszy konkurencyjność roślin na wodę. Należy również pamiętać, że każdy zabieg uprawowy powoduje straty wody, dlatego w warunkach suszy nie jest wskazana głęboka uprawa gleby.

Blokada dostępności składników pokarmowych

Skutek suszu, z którymi boryka się większość rolników to unieruchomienie składników pokarmowych dostarczonych roślinom w nawozach mineralnych. Nawozy nie zostały odpowiednio szybko rozpuszczone, a składniki pokarmowe nie przemieściły się do strefy korzeniowej.

Nawożenie jest jednym z czynników stymulujących plon, ale również powoduję regenerację roślin. Podczas niesprzyjających warunkach atmosferycznych nawożenie jest bardzo istotne, a zarazem skomplikowane. W wyniku długotrwałej suszy nie występuje proces wymywania składników pokarmowych w głębsze warstwy gleby, a jednocześnie może nastąpić blokada dostępności tych składników. Rośliny pobierają składniki pokarmowe z roztworu glebowego, dlatego w warunkach niedostatecznego uwilgocenia gleby pomimo wystarczającej zasobności w makro i mikroelementy, są one niedostępne dla roślin. Deficyt wody jest najbardziej niebezpieczny dla roślin w tzw. fazach krytycznych, czyli w okresach największego przyrostu biomasy, bądź w fazie tworzenia się organów generatywnych.

Pierwiastki niezbędne w trudnych warunkach

Gospodarkę wodną w roślinie kontroluje potas (jony K+). Reguluje on uwodnienie tkanek i bierze udział w mechanizmie, który reguluje otwieranie i zamykanie aparatów szparkowych. Dlatego potas nie może być zastąpiony przez żaden inny pierwiastek. Pierwiastek ten należy stosować corocznie i nie traktować go jako drugorzędny składnik. Zaleca się regularne nawożenie potasem przedsiewne oraz pogłównie wiosną po ruszeniu wegetacji, aby rośliny lepiej przetrwały suszę i lepiej wykorzystały azot.

Kolejnym niezbędnym pierwiastkiem w trudnych warunkach wilgotnościowych jest fosfor, który powoduje prawidłowy rozwój korzeni dzięki czemu roślina pobiera wodę i składniki pokarmowe.
Spadki plonów powoduje susza, ale taki sam skutek przynosi również nadmiar opadów. Nadmiar wody powoduje na początku, że rośliny rosną bardzo dobrze jednak z czasem następuje zwiększenie porażenie chorobami, porastanie ziarniaków i opóźnienie dojrzewania. Najwięcej skutków tych anomalii występuje na glebach lekkich o niskiej retencji.

Najbardziej efektywne praktyki przeciwdziałania skutkom suszy w rolnictwie:
— dobór gatunków i odmian roślin oraz ich odporność na suszę i korzystny wpływ na bilans glebowej substancji organicznej tzn. rośliny posiadające głęboki system korzeniowy;
— optymalny termin i gęstość siewu;
— redukcja zabiegów uprawowych szczególnie na glebach lekkich nie należy używać narządzi rozpylających glebę — bron aktywnych, glebogryzarek;
— nawożenie wpływające na poprawę bilansu wodnego gleby — wapnowanie i nawożenie organiczne tj. przyorywanie słomy, uprawa poplonów i międzyplonów o dużej biomasie. Nie należy wywozić obornika w czasie suszy ponieważ nie sprzyja to jego rozkładowi, a w czasie upałów ułatwione jest uwalnianie się azotu do atmosfery;
— zbilansowane nawożenie mineralne szczególnie potasem (K), fosforem (P) i magnezem (Mg);
— stosowanie nawodnień oraz akumulowanie wody w okresach jej nadmiaru (okres zimowy, wiosna) poprzez budowanie zbiorników retencyjnych i melioracji hamujących odpływ wód z pól uprawnych;
— ubezpieczenie upraw.

mgr inż. Agnieszka Sołtysiak, Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie
rolniczeabc@rolniczeabc.pl

Artykuł ukazał się w miesięczniku "Rolnicze ABC" nr 6 (309) 8 czerwca 2016 r.