Strąkowiec bobowy – zagrożenie w uprawie bobiku

Bobik (Vicia faba var. minor) jest jedną z najważniejszych roślin strączkowych uprawianych w Polsce, a jego znaczenie w rolnictwie stale rośnie. W ostatnich latach areał uprawy bobiku utrzymuje się na stabilnym poziomie, a zainteresowanie nim zwiększa się zarówno ze względu na wartość paszową, jak i konsumpcyjną nasion. Charakteryzują się one wysoką zawartością białka, co czyni je cennym składnikiem w żywieniu zwierząt gospodarskich, a jednocześnie znajduje zastosowanie w przemyśle spożywczym jako alternatywa dla soi. Warto podkreślić również rolę bobiku w płodozmianie – roślina ta wzbogaca glebę w azot dzięki symbiozie z bakteriami brodawkowymi, poprawiając żyzność i ograniczając potrzebę stosowania nawozów mineralnych. Jednak uprawa bobiku nie jest wolna od zagrożeń. W okresie wegetacji roślina ta narażona jest na atak szkodników i patogenów, które mogą znacząco obniżać plony oraz pogarszać jakość nasion. W tym kontekście wyjątkowo groźnym szkodnikiem jest strąkowiec bobowy (Bruchus rufimanus), którego obecność w nasionach obniża ich wartość handlową, ogranicza możliwości wykorzystania w reprodukcji oraz stanowi poważne wyzwanie w ochronie plonu.

Uszkodzone nasiona bobiku

Strąkowiec bobowy swoją aktywność rozpoczyna już na początku lata. Naloty chrząszczy na bobik obserwuje się zwykle w pierwszej i drugiej dekadzie czerwca, w okresie kwitnienia i zawiązywania strąków. Dorosłe osobniki odżywiają się zielonymi częściami roślin, co samo w sobie nie powoduje dużych strat, jednak stanowi wstęp do znacznie poważniejszych uszkodzeń. Samice składają jaja na powierzchni młodych strąków, zazwyczaj po kilka lub kilkanaście na jednym strąku. Po kilku dniach wylęgają się larwy, które natychmiast wgryzają się do wnętrza strąków, a następnie do rozwijających się nasion. W jednym nasieniu może żerować jednocześnie kilka larw, co prowadzi do znacznych uszkodzeń ziarna. Pełny rozwój jednego pokolenia trwa około 40 dni. Przepoczwarczenie larw odbywa się wewnątrz nasion, co dodatkowo utrudnia zwalczanie szkodnika. Od końca sierpnia chrząszcze nowego pokolenia zaczynają opuszczać nasiona, jednak część z nich kończy swój rozwój już w przechowalniach.

Chrząszcze strąkowca bobowego, które pojawiają się w przechowalniach, nie stanowią bezpośredniego zagrożenia dla nasion, ponieważ nie rozmnażają się w warunkach
magazynowych. Pomieszczenia te pełnią dla nich jedynie funkcję dogodnego miejsca zimowania. Problem pojawia się jednak wówczas, gdy obserwuje się liczniejsze populacje tego szkodnika. W takiej sytuacji konieczne jest wykonanie zabiegu fumigacji, aby ograniczyć ich liczebność. Niewyeliminowane chrząszcze wiosną opuszczają magazyny i nalatują na plantacje bobiku, gdzie mogą powodować istotne szkody, zasiedlając młode strąki i prowadząc do obniżenia plonów.

Aby skutecznie zapobiegać stratom powodowanym przez strąkowca bobowego, kluczowe jest wczesne prowadzenie monitoringu jego nalotu na plantacje. Obserwacje należy rozpocząć już w momencie pojawienia się pąków kwiatowych, ponieważ właśnie wtedy chrząszcze zaczynają intensywnie żerować, a w późniejszym okresie składać jaja na młodych strąkach bobiku. Ochronę bobiku przed strąkowcem rozpoczynamy, gdy przekroczony jest próg ekonomicznej szkodliwości, który wynosi 2 chrząszcze na 1 m2 w okresie formowania się strąków (BBCH 69-71) lub 1-2 chrząszcze na 50 roślinach..

Pierwszy zabieg ochronny powinien być wykonany w okresie przekwitania pierwszego piętra kwiatostanów, co pozwala ograniczyć liczebność chrząszczy zanim samice złożą jaja. Następnie, aby zapewnić ciągłość ochrony, konieczne jest powtórzenie zabiegu po około 7 dniach. Zabieg ten niszczy nowe nalatujące chrząszcze oraz wylęgające się z potencjalnie złożonych jaj larwy. W sprzyjających warunkach pogodowych, przy dużej presji szkodnika, może wystąpić konieczność przeprowadzenia nie dwóch, ale nawet trzech lub czterech zabiegów ochronnych. Taka strategia pozwala ograniczyć populację strąkowca i chronić nasiona bobiku przed uszkodzeniem, co jest kluczowe dla jakości i wartości handlowej plonu.

Aktualne i dopuszczone insektycydy do zwalczania strąkowca bobowego dostępne są na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi w zakładce produkcja roślinna https://www.gov.pl/web/rolnictwo/wyszukiwarka-srodkow-ochrony-roslin.

Identyfikacja strąkowca bobowego

Strąkowiec bobowy
Strąkowiec bobowy to chrząszcz osiągający długość 3-4 mm. Ma czarne ciało, pokryte rdzawymi i białymi włoskami, które tworzą drobne plamki na pokrywach. Charakterystycznym elementem jest rdzawy pasek biegnący od nasady do połowy długości pokryw. Nasada czułków oraz pierwsza para nóg mają barwę żółtobrunatną, natomiast nogi środkowe i tylne są czarne. Ciało owada ma kształt gruszkowaty, a jego cechą rozpoznawczą są skrócone pokrywy, odsłaniające końcowy fragment odwłoka.

Prof. dr hab. Bożena Kordan
Katedra Entomologii, Fitopatologii i Diagnostyki Molekularnej,
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie,
bozena.kordan@uwm.edu.pl, emilia.ludwiczak@uwm.edu.pl

Fot. Simon Hinkley & Ken Walker, Museum Victoria/wikipedia