Szkodniki glebowe – diagnostyka i znaczenie gospodarcze

Od dłuższego czasu w rolnictwie, a szczególnie dotyczy to użytków rolnych, obserwuje się systematyczny wzrost obszarów, które charakteryzują się uproszczeniami w uprawie roli. Oczywiście systemy uproszczonych metod mają swoje zalety i wady. Uproszczenia agrotechniczne między innymi sprzyjają rozwojowi szkodników glebowych, do których zaliczamy larwy motyli z rodziny sówkowatych (podrodzina rolnice), pędraki-larwy chrząszczy z rodziny poświętnikowatych, drutowce-larwy chrząszczy z rodziny sprężykowatych oraz lenie-larwy much z rodziny leniowatych.
Rolnice zasiedlają liczne rośliny rolnicze i ogrodnicze. Reprezentowane są przez wiele gatunków motyli, które mają podobną biologię i szkodliwość. Do najważniejszych należą rolnica panewka, rolnica czopówka, rolnica zbożowa i rolnica tasiemka.
Rolnice są motylami średniej wielkości, których rozpiętość skrzydeł waha się od 25 do 40 mm. Pierwsza para skrzydeł szarobrunatna z różnym wzorem, charakterystycznym dla poszczególnych gatunków. Druga para jest jaśniejsza. W uprawach pojawiają się na przełomie maja i czerwca oraz w sierpniu. W ciągu dnia są mało widoczne, gdyż ich aktywność obserwowana jest przede wszystkim wieczorem i nocą, kiedy składają jaja do gleby lub dolne partie roślin. Dorosłe motyle nie wyrządzają szkód lecz biorą udział w zapylaniu kwiatów, odżywiają się nektarem, rosą miodową lub sokiem wyciekającym z roślin. Forma szkodliwą są ich larwy, zwane gąsienicami. Ich identyfikacja jest bardzo prosta. W spoczynku zwijają się na kształt sprężyny, mają zabarwienie zbliżone do koloru ziemi, gładkie ciało, zazwyczaj posiadają trzy pary nóg tułowiowych i 5 par nóg odwłokowych zwanych posuwkami.

Larwa motyla z podrodziny rolnic

Młode gąsienice zeskrobują tkanki liści, starsze nadgryzają kiełkujące nasiona, korzenie, bulwy, ogryzają szyjkę korzeniową, wciągają młode siewki roślin do ziemi i tam je zjadają. Aktywność starszych gąsienic zauważalna jest również nocą, kiedy żerują na nadziemnych częściach roślin. W okresie wegetacji obserwuje się dwa okresy widocznych uszkodzeń: wiosenny - na młodych roślinach różnych gatunków i pod koniec lata - na wschodzących oziminach. Bardzo często, pierwsze objawy występowania gąsienic widoczne są przy brzegach plantacji w postaci placowych ubytków młodych roślin.
Rolnice pojawiają się w różnym nasileniu w poszczególnych latach. Coraz częściej spotyka się liczne populacje sięgające nawet kilkudziesięciu gąsienic na 1m2.
Pędraki to typ larw charakterystyczny dla chrząszczy z rodziny poświętnikowatych. Najważniejszymi przedstawicielami tej jednostki taksonomicznej są: chrabąszcz majowy, chrabąszcz kasztanowiec, guniak czerwczyk, nałanek kłosiec i ogrodnica niszczylistka. Chrząszcze mają różną wielkość od 9 do 28 mm. Ubarwienie brunatno-brązowe, u niektórych gatunków występują żółte włoski lub zielono-metaliczne zabarwienie przedplecza i głowy. Larwy bardzo charakterystycznie wygięte w podkowę, młode biało - kremowe, starsze z lekkim odcieniem szarości, głowa brązowa, zaopatrzone w trzy pary odnóży tułowiowych.
Chrząszcze pojawiają się wiosną i żerują najczęściej na liściach różnych roślin. Po kopulacji samice składają jaja do gleby z których rozwijają się larwy. W zależności od gatunku rozwój larw trwa od 1 roku (ogrodnica niszczylistka) do 5 lat (chrabąszcz kasztanowiec). Jesienią w ostatnim roku swojego rozwoju, pędraki przepoczwarczają się, a pojawiające się chrząszcze pozostają w glebie i wylatują dopiero wiosną roku przyszłego.
Pędraki podgryzają korzenie różnych roślin, wygryzają dziury w bulwach ziemniaków i korzeniach buraków.

Pędraki – larwy chrząszczy z rodziny poświętnikowatych.

Drutowce to larwy chrząszczy z rodziny sprężykowatych, które charakteryzują się występowaniem aparatu skokowego między śród i przedpleczem, umożliwiającego po upadku na grzbiet, przejście ze strony grzbietowej na stronę brzuszną. Najliczniej występującymi gatunkami w Polsce są; osiewnik ciemny, osiewnik rolowiec, osiewnik skibowiec, nieskor czarny i ponęc lśniący. Chrząszcze są średniej wielkości od 6 do 15 mm, posiadają wydłużony kształt i małą głowę. Larwy mają wydłużony, walcowaty kształt, trzy pary krótkich odnóży tułowiowych, żółto-rudy kolor, ciało nasycone jest lekko chityną i dlatego potocznie nazywane są drutowcami. Należą do typowych gatunków polifagicznych czyli wielożernych.
Chrząszcze spotykamy od kwietnia do października. Żer postaci dorosłych nie ma znaczenia gospodarczego. Po kopulacji samice składają jaj do gleby na głębokość około 5 cm. Cały rozwój larw zachodzi w glebie i trwa od 2 do 4 lat, w zależności od gatunku. W trakcie rozwoju, larwy podgryzają korzenie roślin, wgryzają się do bulw ziemniaka, korzeni buraków, marchwi. Najbardziej szkodliwe są formy starsze larw. U gatunków, których rozwój trwa 4 lata, najbardziej szkodliwe są larwy w 3 i 4 roku rozwoju. Uszkodzenia drutowców są szczególnie niebezpieczne na młodych roślinach, gdyż w wyniku podgryzania korzeni roślin tuż pod powierzchnią gleby, może dochodzić do ich zamierania.

Larwy sprężyków - drutowce

Larwy leniowatych stanowią grupę szkodników o mniejszym znaczeniu gospodarczym, chociaż lokalnie mogą wyrządzać większe szkody. Rodzina tych muchówek reprezentowana jest głównie przez dwa gatunki: lenia ogrodowego i lenia marcowego. Owady dorosłe mają pierwszą parę skrzydeł błoniastą, druga jest zredukowana i występuje w postaci przezmianek, długość od 6 do 9 mm, barwę ciemnoszarą, ciało pokryte owłosieniem. Muchy charakteryzują się ociężałym lotem. Larwy są beznogie, bez wyraźnej puszki głowowej, koloru ziemistoszarego, osiągają długość około 15 mm.
Muchy pojawiają się na przełomie maja i czerwca. Po kopulacji samice składają jaja do gleby. Wylęgające się larwy początkowo odżywiają się resztkami roślinnymi, następnie podgryzają korzenie, cebule, bulwy. Młode rośliny zamierają. Największe szkody wyrządzają larwy tuż przed przepoczwarczeniem. Lenie występują częściej w glebach nawożonych organiczne.
W założeniach integrowanej ochrony roślin zwalczanie szkodników należy zawsze rozpoczynać od wykorzystania metod nie chemicznych. Dlatego też, przed wysiewem nasion należy sprawdzić obecność larw owadów w glebie. Postępujemy zgodnie z metodykami integrowanej ochrony roślin, które są dostępne na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz na stronie Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin. Wszelkie zabiegi agrotechniczne ograniczają populacje larw bytujących w glebie, gdyż prowadzą do ich uszkodzeń co skutkuje śmiercią, lub też wyrzucane są na powierzchnię gleby, gdzie atakowane są przez drapieżców. Natomiast w chemicznej metodzie ochrony upraw przed szkodnikami glebowymi największą skuteczność uzyskuje się stosując zaprawy nasienne

Prof. dr hab. Bożena Kordan, Katedra Entomologii, Fitopatologii i Diagnostyki Molekularnej, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, bozena.kordan@uwm.edu.pl
Mgr inż. Mariusz Foltyński, Agrii Polska, mateusz.foltynski@agrii.pl