Ślimaki w uprawach roślin

Przeprowadzając lustracje upraw polowych nie widzimy ślimaków, gdyż żerują przede wszystkim w nocy i godzinach bardzo wczesnych rano, a w dzień chowają pod roślinami, kamieniami, ziemią, lub pod liśćmi roślin na których żerują. Ślimaki unikają zdecydowanie światła, a przede wszystkim bezpośredniego działania promieni słonecznych. Sprzymierzeńcami występowanie i rozwoju ślimaków jest duża wilgotność powietrza ponad 90%, duża zawartość wody w wierzchniej warstwie gleby (70-90%) i temperatura w granicach 16 - 20℃.

Chociaż ślimaki mogą żerować nawet w temperaturze około 1℃. Dlatego możemy je spotkać także podczas pochmurnej i deszczowej pogody. Oczywiście na ich rozwój wpływa także wiele innych czynników takich ja: wrogowie naturalni, typ i struktura gleby, zabiegi agrotechniczne, nawożenie oraz dostępność pokarmu. Sygnałem, że na naszej plantacji żerują ślimaki są wygryzione, ostrokątne dziury w liściach, błyszczące zaschnięte smugi, powstałe ze śluzu pozostawionego przez ślimaki oraz śluzowate ślady po odchodach.

W uprawach roślin w Polsce zidentyfikowano kilkanaście gatunków ślimaków, które należą do ślimaków nagich i skorupowych - posiadających muszlę. Największe szkody wyrządzane są przez ślimaki nagie, które należą do czterech rodzin: pomrowikowate, ślinikowate, pomrowcowate oraz pomrowiowate. Jednak największe szkody wyrządzają pomrowik plamisty, ślinik luzytański, ślinik wielki oraz ślinik zmienny. Ślimaki te atakują różne gatunki roślin uprawnych, chociaż największe szkody wyrządzają w uprawach rzepaku ozimego, pszenicy ozimej, ziemniaka i niektórych warzyw. Pomrowik plamisty szczególnie preferuje rzepak ozimy i pszenicę ozimą, na którym wyrządza znaczne szkody, prowadzące do dużego spadku plonu. Skala uszkodzeń roślin przez ten gatunek ślimaka dochodzi nawet do ponad 50%.

Największe szkody wyrządzane są w fazie kiełkowania i rozwoju liścieni. Wtedy to ślimaki zjadają liścienie oraz pąki wierzchołkowe. W przypadku licznych uszkodzeń rośliny są całkowicie zniszczone. W dalszych etapach rozwoju rzepaku ozimego, kiedy pojawiają się kolejne liście właściwe, ślimaki wyjadają dziury w liściach oraz brzegi liści. Bardzo często na plantacji widoczne są tylko nerwy główne liści.

Największe uszkodzenia roślin w rzepaku wywoływane są przez dorosłe pomrowiki , które w okresie 2-3 tygodni po wysiewie nasion są w stanie zniszczyć około 60% siewek, przy nasileniu ponad 7 dużych ślimaków w 1 pułapkę. Wielkość uszkodzeń roślin zależna jest od nasilenia ich występowania w uprawach. Ślimaki głównie żyją na roślinach, powierzchni gleby oraz w wierzchniej warstwie gleby na głębokości 8 – 10 cm. Preferują rośliny uprawiane na ciężkich glebach gliniastych i ilastych. Doskonałą kryjówką ślimaków są resztki pożniwne. W zależności od atrakcyjności pokarmowej i warunków bytowania ich zagęszczenie na 1m2 waha się od kilku do nawet 100 osobników.

Ślimaki nagie żerując na zbożach, głównie pszenicy, jęczmieniu i kukurydzy uszkadzają pęczniejące ziarniaki, siewki, odcinają czubki liści, zeskrobują tkankę między nerwami, powodując tzw. strzępienie liści. Takie uszkodzenia bardzo często prowadzą do całkowitego zniszczenia roślin. Natomiast w uprawach ziemniaka żerują na bulwach i nadziemnych częściach roślin.
Ślimaki skorupowe spotykamy najczęściej w uprawach ogrodniczych, gdzie atakują warzywa i rośliny ozdobne oraz w sadach.

Ochrona roślin uprawnych przed ślimakami polega w pierwszej kolejności na stosowaniu zabiegów profilaktycznych, których zadaniem jest stworzenie niekorzystnych warunków dla ich rozwoju i bytowania. Do zabiegów takich zaliczyć można osuszanie zbyt wilgotnych pól, usuwanie resztek pożniwnych oraz usuwanie przedmiotów leżących na ziemi, które mogą stać się kryjówką ślimaków.

W uprawach polowych ważne miejsce zajmują również zabiegi agrotechniczne, a wśród nich : odpowiednie zmianowanie, duża rozstawa roślin, dobór odmian szybko kiełkujących, usuwanie chwastów, wczesny i głęboki siew roślin ozimych a szczególnie pełna uprawa gleby, która niszczy mechanicznie różne stadia rozwojowe ślimaków. Pełne zabiegi agrotechniczne mogą zniszczyć około 50 % różnych stadiów rozwojowych ślimaków przebywających w glebie.

Ślimaki są także zjadane przez inne organizmy, szczególnie te, które prowadzą drapieżny tryb życia. W grupie tej znajdują się drapieżne chrząszcze, jeże, krety, żaby, jaszczurki, niektóre ptaki. W praktyce stosuje się pasożytnicze nicienie Phasmarhabditis hermaphrodita.

Najczęściej stosowaną metodą w zwalczaniu ślimaków jest metoda chemiczna, w której wykorzystuje się moluskocydy występujące najczęściej w postaci granulek. Substancje aktywne zawarte w moluskocydach działają na ślimaki kontaktowo i żołądkowo, a najczęściej stosowanymi są metiokarb i metaldehyd. Substancje te powodują nadmierne wydzielanie śluzu, odwodnienie, zaburzenia, uszkodzenie układu nerwowego a w konsekwencji śmierć.

Należy jednak pamiętać, że decyzję o przeprowadzeniu zabiegu chemicznego podejmujemy na podstawie przeprowadzonych lustracji uprawy, stopnia uszkodzenia roślin i gdy liczebność ślimaków przekracza próg ekonomicznej szkodliwości. Stosujemy tylko moluskocydy, które są zarejestrowane do zwalczania ślimaków w danej uprawie. Aktualna lista środków ochrony roślin do zwalczania ślimaków jest dostępna w Zaleceniach Ochrony Roślin na stronie IOR-PIB w Poznaniu lub na stronie Ministerstwa Rolnictw i Rozwoju Wsi.

Prof. dr hab. Bożena Kordan, Katedra Entomologii, Fitopatologii i Diagnostyki Molekularnej, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, bozena.kordan@uwm.edu.pl
Mgr inż. Mariusz Foltyński, Agrii Polska, mateusz.foltynski@agrii.pl