Czy warto nawozić rośliny strączkowe?

W uprawie łubinów nie zaleca się stosowania azotu natomiast w przypadku grochu, bobiku, wyki zalecane jest przed siewem zastosowanie dawki startowej w wysokości 20‑30 kg N/ha. Wpływa on korzystnie na wzrost roślin w początkowym okresie wzrostu, kiedy nie wykształciły się jeszcze brodawki korzeniowe. Rośliny strączkowe dobrze wykorzystują fosfor, potas zawarty w glebie, dlatego stosunkowo słabo reagują na nawożenie tymi składnikami. Ponadto rośliny strączkowe — przede wszystkim groch i łubin — dobrze reagują na nawożenie mikroelementami, zwłaszcza borem i molibdenem.

Poziom plonowania

O poziomie plonowania roślin strączkowych decyduje przede wszystkim przebieg warunków pogodowych w okresie wegetacji, gleba na jakiej są uprawiane oraz nawożenie, co ma znaczący wpływ na wartość produkcji, efektywność ekonomiczną, a w tym na opłacalność produkcji.

Jak wykazały wykonane doświadczenia w Instytucie Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach wyższy poziom plonów zapewnia uprawa grochu nawożonego słomą z zastosowaniem wiosną pełnego nawożenia mineralnego.
Wysokie plony zapewnia również uprawa zarówno grochu jak i bobiku po międzyplonie (gorczyca biała) wysiewanym jesienią z zastosowaniem pełnej dawki nawożenia NPK. Zwiększenie poziomu plonowania bobiku i grochu uprawianego po międzyplonie i zastosowaniu pełnej dawki nawożenia mineralnego w stosunku do uprawianego tylko po gorczycy wynosi odpowiednio 8 i 9 proc. Nawożenie słomą wykazuje korzystne działanie następcze na plonowanie obu gatunków roślin strączkowych. Jednak najlepsze wyniki produkcyjne generowane są po jej łącznym zastosowaniu wraz z aplikacją nawozów mineralnych.

Wartość produkcji

Najwyższą wartość produkcji określoną na podstawie plonu uzyskanego z powierzchni 1 ha zapewnia uprawa grochu nawożonego słomą oraz uprawianego po międzyplonie ścierniskowym z zastosowaniem pełnego nawożenia mineralnego, co wynika przede wszystkim z wyższych plonów tego gatunku.

Natomiast najniższą wartość produkcji zapewnia uprawa bobiku bez nawożenia. Wartość produkcji uzyskana z uprawy grochu jest wyższa o 14 proc. w stosunku do uprawy bobiku. Główne źródło przychodów z produkcji ocenianych gatunków roślin strączkowych niezależnie od systemu nawożenia stanowi wartość plonu — od 65 proc. w uprawie bobiku do 72 proc. w uprawie grochu.

Koszty bezpośrednie

Istotnym elementem w ocenie opłacalności uprawy roślin strączkowych na nasiona jest poziom kosztów bezpośrednich. Stosowanie międzyplonów czy słomy powoduje wzrost kosztów bezpośrednich uprawy roślin strączkowych. Najwyższe koszty bezpośrednie obejmujące koszty materiału siewnego, nawożenia i środków ochrony roślin, generuje uprawa roślin strączkowych nawożonych słomą z zastosowaniem nawożenia mineralnego.

Stosunkowo niski poziom kosztów bezpośrednich generuje uprawa roślin strączkowych z zastosowaniem poplonu. Koszty bezpośrednie produkcji zarówno grochu jak i bobiku są średnio o 30 proc. niższe przy tym sposobie nawożenia w porównaniu z uprawą z zastosowaniem słomy i pełnego nawożenia NPK.

W strukturze kosztów bezpośrednich największy udział stanowią koszty zabiegów agrotechnicznych — średnio 46 proc. Wysoki udział stanowią również koszty zakupu materiału siewnego — średnio 28 proc. Wyższe koszty materiału siewnego generuje uprawa roślin strączkowych uprawianych po zastosowaniu poplonu, ze względu na koszt zakupu nasion gorczycy wysianej jako poplon. Koszty nawożenia w strukturze kosztów bezpośrednich stanowią średnio 17 proc. Najwyższe koszty nawożenia generuje uprawa bobiku z zastosowaniem słomy i nawożenia mineralnego. Koszty nawożenia przy tym sposobie uprawy są ponad 4-krotnie wyższe niż w uprawie z zastosowaniem poplonu.

Nadwyżka bezpośrednia i opłacalność produkcji

Opłacalność uprawy roślin strączkowych uzależniona jest od wielu czynników, ale przede wszystkim od wartości produkcji obliczonej jako iloczyn ceny rynkowej i uzyskanych plonów, które w przypadku rodzimych gatunków charakteryzują się dużymi wahaniami. W 80 proc. na zmienność plonowania roślin strączkowych wpływa temperatura powietrza i opady atmosferyczne. Opłacalność uprawy roślin strączkowych zależy również od gatunku rośliny.

Najwyższy poziom nadwyżki bezpośredniej, określającej poziom pokrycia kosztów bezpośrednich wartością produkcji (bez dopłat) zapewnia uprawa grochu siewnego po międzyplonie (2 039 zł/ha) i jest ona ponad dwukrotnie wyższa od nadwyżki uzyskanej z uprawy bobiku uprawianego tym sposobem.

Mało uzasadniona ekonomicznie jest uprawa bobiku nawożonego słomą z zastosowaniem nawożenia mineralnego. Poziom nadwyżki bezpośredniej wynosi 177 zł/ha i jest 10-krotnie niższy niż uzyskanej z uprawy grochu nawożonego tym sposobem. Wartość produkcji obu gatunków roślin strączkowych nawożonych różnymi sposobami pokrywa koszty bezpośrednie.

Spośród roślin strączkowych najwyższą wartość produkcji oraz wybrane wskaźniki finansowe można uzyskać uprawiając groch i jego produkcja jest bardziej uzasadniona ekonomicznie. Stwierdzono również, że rosnący na przestrzeni lat, a jednocześnie znaczący wpływ na dochód rolniczy, a tym samym obniżenie poziomu ryzyka dochodowego mają płatności obszarowe.

Dopłaty do powierzchni uprawy

Udział dopłat w dochodzie końcowym z produkcji grochu i bobiku wynosi odpowiednio od 46 do 70 proc. Dopłaty do uprawy bobiku nawożonego słomą i pełną dawką NPK, obejmujące jednolitą, uzupełniającą płatność obszarową oraz specjalną płatność do uprawy roślin strączkowych, zapewniają pokrycie straty i wygenerowanie dochodu w wysokości 1 862,3 zł i stanowią 87 proc. dochodu końcowego z działalności. Wprowadzenie płatności obszarowych ma zatem znaczący wpływ na dochód rolniczy. Znaczny wzrost opłacalności uprawy roślin strączkowych nastąpił wraz z wprowadzeniem w 2010 roku specjalnej płatności obszarowej do powierzchni upraw roślin strączkowych.

prof. dr hab. Jerzy Księżak, Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa — Państwowy Instytut Badawczy w Puławach
dr Jolanta Bojarszczuk, Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa — Państwowy Instytut Badawczy w Puławach
rolniczeabc@rolniczeabc.pl