Ochrona rzepaku

W ochronie plantacji rzepaku a tym samym uzyskanie satysfakcjonujących plonów, bardzo ważne jest prawidłowe rozpoznanie zagrożenia oraz dobór odpowiednich środków ochrony roślin. Na podstawie lustracji pola, planuje się zabiegi, które wpływają na uzyskanie wyższych plonów. Ważnym elementem agrotechniki wiosennej są zabiegi fungicydowe oraz insektycydowe. Nie wolno też pominąć zabiegu herbicydowego (preparaty kontaktowe), który należy wykonać w przypadku, gdy: nie wykonano go jesienią. Zabieg ten jest konieczny, ponieważ rzepak po okresie zimowym jest rzadki i słabo rozwinięty. Nie można dopuścić do rozwoju patogenów grzybowych i pojawienia się żerujących szkodników owadzich. Powodowane przez te czynniki straty w plonie mogą sięgać 10-50 proc. Plantacja może zostać nawet całkowicie zniszczona.

Szkodniki i choroby grzybowe

Obecnie w okresie wiosennym największe zagrożenie dla plantacji rzepaków stanowią: szkodniki owadzie takie jak: chowacz brukwiaczek, chowacz czterozębny, chowacz podobnik, słodyszek rzepakowy czy pryszczarek kapustnik.

Na wystąpienie chorób grzybowych (ważny czynnik powodujący straty plonu) w dużym stopniu rzutują warunki pogodowe. Przy ciepłej i wilgotnej wiośnie straty są największe. Należy dążyć do wczesnego diagnozowania choroby i prawidłowego doboru fungicydu. Najczęstsze choroby grzybowe rzepaku to: sucha zgnilizna kapustnych, zgnilizna twardzikowa, szara pleśń, czerń krzyżowych, choroba wadliwego płodozmianu (czyli kiła kapustnych), zgorzel siewek, cylindrosporioza. Rzadziej i zwykle w mniejszym nasileniu występują: werticilioza, mączniak prawdziwy i mączniak rzekomy kapustnych.

Uszkodzenia są miejscem rozwoju chorób

Poprawnie i systematycznie prowadzony monitoring pól to połowa sukcesu na osiągnięcie zdrowych roślin, rokujących wysokie plonowanie rzepaku. Nalot szkodników tj. chrząszczy chowaczy oraz słodyszka rzepakowego można kontrolować przy użyciu żółtych naczyń, wypełnionych wodą z dodatkiem detergentu zmniejszającego napięcie powierzchniowe. Zaleca się ustawić żółte naczynia przynajmniej 25 metrów od brzegu pola. Naczynia należy kontrolować systematycznie dwa razy w tygodniu.

Najwcześniej (marzec, początek kwietnia, gdy gleba osiąga temp. 6-9ºC) budzi się i zaczyna atakować rośliny chowacz brukwiaczek. Chowacz brukwiaczek może spowodować znaczne straty, gdy występuje w dużym nasileniu oraz gdy rośliny rzepaku z powodu niekorzystnych warunków środowiskowych (ostra zima, wiosenne susze) są słabo rozwinięte. Larwy chowacza brukwiaczka uszkadzają rośliny. Uszkodzenia roślin przez larwy chowacza są miejscem rozwoju chorób grzybowych takich jak sucha zgnilizna kapustnych, zgnilizna twardzikowa, czy szara pleśń.

Drugim w kolejności chowaczem nalatującym na plantacje rzepaku jest chowacz czterozębny (wielkość 2,5-3 mm, czarny z szarozielonym odcieniem z charakterystyczną jasną plamką na górnej stronie między pokrywami na przedpleczu). Objawy uszkodzeń powodowane przez chowacza czterozębnego mogą być mylone z tymi wyrządzanymi przez chowacza brukwiaczka z tą różnicą, że uszkodzona łodyga rośnie prosto a nie krzywi się w kształt litery S.

Zabieg chemiczny na chowacze należy wykonać na ogół bardzo wcześnie, zaraz po nalocie chrząszczy na plantacje rzepaku, jeszcze przed składaniem jaj przez samice.

Szkodniki łuszczynowe

W późniejszym okresie rozwoju rzepaku w czasie kwitnienia oraz zawiązywania łuszczyn przez rośliny rzepaku, należy zwrócić szczególną uwagę na szkodniki łuszczynowe tj. chowacza podobnika oraz pryszczarka kapustnika. Bezpośrednie szkody wyrządzane przez chrząszcze chowacza podobnika są na ogół niewielkie, natomiast szkody pośrednie powodowane przez znacznie bardziej szkodliwego pryszczarka kapustnika mogą być bardzo duże.

W fazie pąkowania rzepaku szczególnie szkodliwe są chrząszcze słodyszka rzepakowego (wielkość 2-2,5 mm, metalicznie błyszczące o odcieniu granatowym lub ciemnozielonym), które nagryzając pąki kwiatowe wyrządzają największe szkody, szczególnie gdy z powodu chłodów faza pąkowania przedłuża się.

Okres żerowania owadów jest długi, a ich stadia larwalne są dobrze ukryte w pędach i łuszczynach, dlatego najlepsze są insektycydy systemiczne. Największy problem obecnie stanowi uodparnianie się szkodników na niektóre insektycydy. Ponadto środki te są szkodliwe także dla pożytecznej entomofauny zapylającej.

Porażone rośliny nawet zamierają

Objawy chorobowe suchej zgnilizny tj. plamy można zaobserwować już jesienią na liściach i liścieniach a wiosną na liściach (jasnobrązowe, owalne plamy), szyjkach korzeniowych (początkowo płaskie, brunatnobrązowe plamy później mokre i wgłębne), łodygach i łuszczynach rzepaku (płaskie, rozległe, jasnobrązowe plamy często z brunatną obwódką). Decyzję o wykonaniu wczesnowiosennego zabiegu należy podjąć w oparciu o wiedzę na temat konkretnej plantacji rzepaku (przykłady fungicydów: Agristar 250 SC, Caryx 240 SL, Magnello 350 EC).

Zgnilizna twardzikowa jest równie groźna, jak sucha zgnilizna kapustnych, ale występuje nie zawsze i nie we wszystkich rejonach Polski. Rozwojowi choroby sprzyja wysoka wilgotność i opadające płatki kwiatowe, pozostające w rozwidleniach łodyg rzepaku lub u nasady liści, gdzie tworzy się odpowiednie środowisko dla rozwoju grzyba. Na łodygach choroba powoduje jasne plamy z nalotem białej, puszystej grzybni (przy wilgotnej pogodzie), z biegiem czasu obejmujące cały jej obwód, a w środku zniszczonej łodygi tworzą się czarne skleroty, stanowiące organy przetrwalnikowe grzyba. Przy dużym nasileniu choroby rośliny rzepaku zamierają. Źródłem zakażenia jest gleba, a przetrwalniki grzyba pozostające w glebie są zdolne przeżyć ok.10 lat.

Chorobą coraz bardziej powszechną na plantacjach rzepaku okresu wiosennego jest szara pleśń. W rzepaku może powodować straty w plonie nawet do 30 proc., zwłaszcza w latach wilgotnych. Grzyb ten może atakować wszystkie organy nadziemne roślin w ciągu całego okresu wegetacyjnego. Objawy na liściach, łodygach, pąkach i strąkach to szarobrązowy nalot grzybni. Porażone części rośliny zamierają, a w przypadku zaatakowania młodych roślin rzepaku, może dojść do całkowitego ich zamierania. Dla rozwoju choroby zasadnicze znaczenie mają okresy zimnej i mokrej pogody oraz uszkodzenia roślin powstałe na skutek mrozów lub innych czynników raniących (np. szkodniki). Źródłem infekcji są porażone resztki pożniwne różnych roślin, które wcześniej znajdowały się na danym polu.

Podobnie jak szara pleśń, czerń krzyżowych może powodować zmniejszenie plonu do 30 proc., zwłaszcza, gdy wystąpi na łuszczynach, powodując ich przedwczesne dojrzewanie i osypywanie się nasion. Grzyb poraża rzepak w trakcie całego okresu wegetacyjnego i może wystąpić na wszystkich organach rośliny. Na liściach i łodygach tworzą się strofowane plamy, na przemian jasne i ciemne pierścienie, lub ciemne (często czarne) nieregularne plamy. Na łuszczynach są to zazwyczaj czarne, początkowo małe, okrągłe plamki, które w miarę upływu czasu mogą zająć całą powierzchnię łuszczyny. Źródłem infekcji jest materiał siewny oraz resztki pożniwne pozostające w glebie.

Zabiegi ochronne

Większość dostępnych środków ochrony ma szerokie spektrum działania, nie trzeba więc stosować różnych środków w przypadku wystąpienia kilku chorób. Po zabiegu roślina będzie chroniona przed zagrożeniami przez okres 4-6 tyg. Przyjętymi wiosennymi terminami zabiegów ochronnych jest moment ruszania wegetacji i okres kwitnienia. W ostatnich latach stosuje się też trzy dodatkowe terminy, z których dwa przypadają wiosną: w fazie zwartego pąka i w fazie zawiązywania łuszczyn. Jeśli wykonywany jest więcej niż jeden zabieg, w miarę możliwości należy stosować środki z różnych grup chemicznych, by uniknąć zjawiska uodpornienia się chorób i szkodników na daną substancję aktywną.

Kontrola nad chwastami

W przypadku wiosennego stosowania herbicydów należy wziąć pod uwagę, że wymagania termiczne większości chwastów są mniejsze od rzepaku i to one pierwsze regenerują uszkodzenia mrozowe i odznaczają się większym wigorem wczesnowiosennym. Z tego powodu do ich niszczenia trzeba przystąpić wczesną wiosną, kiedy chwasty są najbardziej wrażliwe na fitotoksyczne działanie preparatów a rzepak jest w fazie nie później niż początek wydłużania pędów, zanim rzepak zacznie tworzyć pąki kwiatowe.

Chowacz brukwiaczek — gdy w ciągu kolejnych 3 dni średnia liczba chrząszczy w jednym żółtym naczyniu wyniesie 10 sztuk — A-Cyper 100 EC; Acetamipryd 20 SP; Arkan 050 CS; Cyper-Fas 100 EC; Proteus 110 OD

Chowacz czterozębny — gdy w ciągu kolejnych 3 dni średnia liczba chrząszczy w jednym żółtym naczyniu wyniesie 20 sztuk — A-Cyper 100 EC; Acetamipryd 20 SP; Arkan 050 CS; Cyper-Fas 100 EC; Cyperkill Max 500 EC; Proteus 110 OD

Chowacz podobnik — średnio 4 chrząszcze na 25 roślinach — A-Cyper 100 EC; Acetamipryd 20 SP; Cyper-Fas 100 EC; Cyperkill Max 500 EC; Proteus 110 OD

Pryszczarek kapustnik — 1 owad dorosły na 4 roślinach lub średnio 5 uszkodzonych łuszczyn na 1 roślinie — A-Cyper 100 EC; Acetamipryd 20 SP; Cyper-Fas 100 EC; Proteus 110 OD

Słodyszek rzepakowy — 1-2 chrząszczy na 1 roślinie (zwarty kwiatostan), 5 chrząszczy na roślinie (luźny kwiatostan) — A-Cyper 100 EC; Acetamipryd 20 SP; Arkan 050 CS; Cyper-Fas 100 EC; Cyperkill Max 500 EC; Proteus 110 OD

Przykłady środków do zwalczania chorób na plantacjach rzepaku
(zgodne z wykazem podanym przez MRiRW na rok 2016) — termin stosowania:

Sucha zgnilizna kapustnych; czerń krzyżowych; zgnilizna twardzikowa; szara pleśń — Środki stosować od początku kwitnienia do początku opadania płatków kwiatowych. W fazie wydłużania pędu głównego BBCH 30-39, wiosną od fazy początku kwitnienia do końca kwitnienia BBCH 60-69. Liczba zabiegów: 1. Zabiegi wykonywać profilaktycznie lub ochronnie — Acanto 250 S.C.; Agristar 250 S.C.; Amistar 250 S.C.; Astar 250 S.C.; Atol 250 S.C.; Atos 250 S.C.; Aztek 250 S.C.; Azyl 250 S.C.; Atak 450 EC; Bounty 430 S.C.; Brasifun 250 EC; Caryx 240 SL; Darcos 250 EW; Demeter 250 S.C.; Furtado 250 EW; Kosa 250 EW; Magnello 350 EC; Mystic 250 EW; Orius Extra 250 EW; Riza 250 EW; Sparta 250 EW; Tazer 250 S.C.; Trion 250 EW; Troja 250 EW; Zamir 400 EW; Propulse 250 SE

Cylindrosporioza — Środek należy stosować zapobiegawczo lub bezpośrednio po wystąpieniu pierwszych objawów chorób. Wysokość dawki dostosować do nasilenia występowania chorób w danym regionie, zimotrwałości i wrażliwości na choroby uprawianej odmiany oraz dynamiki wzrostu roślin. Wiosną do początku fazy wzrostu pędu do fazy zielonego pąka. — Caramba 60 SL; Syrius 250 EW