Nawożenie roślin bobowatych

Korzenie roślin bobowatych grubonasiennych sięgają głęboko i mają dużą zdolność pobierania niedostępnych dla innych roślin uprawnych składników pokarmowych z głębokich warstw gleby. Mimo tego do prawidłowego wzrostu i rozwoju należy im dostarczyć nawozy fosforowo-potasowe, a jeżeli jest to konieczne również nawozy azotowe.

Niedoboru nie można lekceważyć

Poza niezbędnymi makroskładnikami warunkiem uzyskania zadawalających plonów i dobrego współżycia z bakteriami brodawkowymi, które asymilują azot atmosferyczny, jest dostarczenie roślinom mikroelementów tj. molibden, bor, miedź, mangan i cynk. Mikroelementy decydują, o efektywnym wykorzystaniu azotu, fosforu czy pozostałych makroskładników potrzebnych w budowie części wegetatywnych i generatywnych roślin. Mikroelementy spełniają bardzo ważne funkcje fizjologiczne w roślinie.

Bor bierze udział w metabolizmie węglowodanów oraz wpływa na rozwój organów generatywnych, spełniając ważną rolę w procesie kiełkowania pyłku i wzrostu łagiewki pyłkowej.

Miedź reguluje przemianę związków azotowych, wpływa na tworzenie się chlorofilu oraz na budowę ścian komórkowych.
Mangan jest odpowiedzialny za intensywność fotosyntezy oraz bierze udział w przemianie związków azotowych i węglowodanów.
Molibden jako składnik enzymu zwanego reduktazą azotanową bierze udział w metabolizmie azotu. Ponadto wpływa na przemiany fosforu oraz syntezę chlorofilu i witamin.

Cynk spełnia bardzo ważną rolę w syntezie hormonów wzrostu, wpływa na przemianę białek, syntezę witamin B, C, P oraz reguluje przemiany fosforu w roślinie.

Niedobór mikroelementów w roślinie prowadzi w pierwszej kolejności do obniżenia jej odporności na niekorzystne warunki środowiska, a następnie do obniżenia poziomu plonów i pogorszenia jego jakości.

Gdy gleba jest zaniedbana i zakwaszona

Mniejsze zapotrzebowanie na azot wynika z przystosowania do samozaopatrzenia się w ten składnik, pod warunkiem, że gleba na której uprawiamy rośliny bobowate jest we właściwej kulturze i nie jest za bardzo zakwaszona. Jeżeli warunki te nie są spełnione czyli gleba jest zakwaszona i pozbawiona składników pokarmowych, należy przedsiewnie zastosować niewielką dawkę azoty około 30 kg/ha. Zastosowanie azotu w niewielkich ilościach jest potrzebne do czasu rozpoczęcia symbiozy z bakteriami brodawkowymi.

Nawozy dobrze wymieszać z glebą

Nawozy fosforowo-potasowe na glebach ciężkich powinno się wysiewać jesienią pod orkę zimową natomiast na glebach lekkich — wiosną przed uprawą przedsiewną. Niektóre gatunki roślin bobowatych grubonasiennych mają mniejsze wymaganie co do stanowiska (możliwość uprawy na glebach lekkich) na przykład soczewica czy łubin żółty. W takim przypadku nawozy fosforowo-potasowe należy stosować w całości wiosną, ponieważ na glebach lżejszych może wystąpić obawa wymycia składników pokarmowych. Bardzo ważne jest aby nawozy fosforowo-potasowe dobrze wymieszać z glebą ponieważ są słabo mobilne w roztworze glebowym.

Nie znoszą kwaśnego odczynu gleby

Wszystkie rośliny bobowate nie znoszą kwaśnego odczynu gleby, gdyż w tych warunkach ograniczone jest wiązanie azotu z powietrza. Jedynie łubin żółty i wąskolistny preferuje lekko kwaśny odczyn gleby i ma mniejsze wymagania pokarmowe.

Do uregulowania odczynu gleby najczęściej stosuje się wapno magnezowe w ilości 1,5-3,0 t CaO/ha w zależności od odczynu i rodzaju gleby. Wapno magnezowe stosujemy zaraz po zejściu przedplonu i przyorujemy. Wapnowanie gleb bardzo kwaśnych należy rozłożyć na kilka lat, najlepiej przed uprawą roślin bobowatych.

Nawożenie mieszanek ze zbożami

Wysiewając rośliny bobowate w mieszankach należy pamiętać aby uwzględnić potrzeby nawozowe rośliny towarzyszących. Czyli należy uwzględnić bądź zwiększyć nawożenie azotowe oraz zwiększenie ilości nawozów fosforowo-potasowych i mikroelementów.

Mieszanki strączkowo-zbożowe nawozimy mniejszymi dawkami azotu niż zboża uprawiane w czystym siewie z powodu zdolność wiązania azotu atmosferycznego przez rośliny bobowate. Ze względu na dużą podatność na wyleganie mieszanek z udziałem jęczmienia, poziom nawożenia azotem na glebach dobrych powinien być mniejszy niż na glebach średnich.

Większe potrzeby nawożenia azotem występują z reguły w warunkach wskazujących na możliwość uzyskania wysokiego plonu mieszanki, przy niezbyt dużej zasobności gleby w azot. Pod mieszanki ze zbożami przy większej dawce azotu należy ją podzielić na dwie części 60 proc. stosujemy przedsiewnie, 40 proc. pogłównie w fazie strzelania źdźbło zbóż.

Zasiewy z dużym udziałem roślin bobowatych stosujemy niższe dawki azotu. Zbyt duża ilość azotu może być szkodliwa i powodować silniejszy rozwój komponentu zbożowego i zwiększyć jego oddziaływanie na rośliny bobowate.

Wapnowanie gleby pod rośliny bobowate i ich mieszanki ze zbożami jest konieczne w warunkach pH gleby poniżej: pH 5,5 na kompleksie żytnim dobrym i słabym oraz zbożowo-pastewnym słabym; pH 5,6 na kompleksie żytnim bardzo dobrym i zbożowo-pastewnym mocnym oraz pH 5,8 na kompleksach pszennych.
Zaleca się zastosowanie wapna po zbiorze przedplonu, przed uprawkami pożniwnymi. W przypadku niskiej zawartości magnezu w glebie, ⅓ dawki CaO należy zastosować w postaci wapna magnezowego. W przypadku niskiej i bardzo niskiej zasobności gleby w magnez oraz niemożności zastosowania wapna magnezowego trzeba zastosować jeden z nawozów magnezowych w dawce 20–40 kg MgO na ha. Podobną regułę można zastosować przy nawożeniu roślin bobowatych drobnonasiennych uprawianych w mieszankach.

Bobowate w czystym siewie

Rośliny bobowate drobnonasienne podobnie jak grubonasienne mają mocno rozbudowany system korzeniowy, dzięki któremu mają możliwość penetracji głębszych warstw gleby, pozyskując niedostępne składniki pokarmowe. Z reguły nie stosuje się nawożenia azotowego przy uprawie w czystym siewie, gdyż azotu dostarczają im bakterie brodawkowe, z którymi żyją w symbiozie. Nawożenie podstawowe obejmuje więc trzy składniki mineralne: fosfor, potas i wapń.

Nawożenie fosforowo-potasowe można wykonać w dwojaki sposób i uzależnione jest od liczby planowanych lat użytkowania rośliny motylkowej. Rośliny jednoroczne i dwuletnie nawozimy fosforem i potasem jesienią pod orkę lub wiosną przed kultywatorem. Przy siewie roślin motylkowatych drobnonasiennych w czystym siewie bez rośliny ochronnej średnie dawki nawozów fosforowo-potasowych wynoszą: 90-120 kg P2O5 i 80-120 kg K2O na hektar. Wsiewając w rośliny ochronne, dawki fosforu i potasu należy zwiększyć o 40-60 kg/ha. Poza tym przy wysiewie w roślinę ochronną stosuje się nawożenie azotowe w zależności od zapotrzebowania.

Wieloletnie drobnonasienne

Jeżeli chodzi o rośliny bobowate wieloletnie użytkowane więcej niż dwa lata to zaleca się od drugiego roku wegetacji stosować nawożenie pogłówne i co roku wysiewać dawki wynoszące 36-54 kg P2O5 i 40-60 kg K2O na hektar wczesną wiosną, w okresie rozpoczęcia wegetacji roślin lub po I pokosie.

Szczególnie duże znaczenie w uprawie wszystkich roślin bobowatych drobnonasiennych ma wapnowanie gleb. Działa ono najskuteczniej, jeżeli zastosowane jest pod przedplon, a nawet dwa lata wcześniej. Dzięki temu nawozy wapniowe zostaną dokładnie wymieszane z glebą w czasie zabiegów wykonywanych pod przedplony. Dawki wapna powinny wynosić 10-20 q CaO/ha, zależnie od odczynu gleby.

Rośliny bobowate drobnonasienne bardzo dobrze przyswajają składniki mineralne z gleby i kumulują w swoich tkankach. Niedobór lub nadmiar składników mineralnych w tkance roślinnej może spowodować obniżoną wartość paszową. Na przykład lucerna — zawartość fosforu w suchej masie powinna wynosić przynajmniej 0,3 proc. Ważna jest nie tylko jego zawartość w paszy, ale i stosunek do zawartości wapnia. Prawidłowa wielkość Ca:P powinna kształtować się około 1, przy czym może wahać się w granicach od 0,5 do 2,0.

Potas może być pobierany przez lucernę w dużych ilościach. Pobierają go tym więcej, im wyższa jest zawartość tego składnika w glebie. Z tego powodu nie zaleca się stosowania nawożenia potasowego w jednej dawce. Prawidłowa zawartość potasu w suchej masie nie powinna przekraczać 2 proc. Większa zawartość potasu w roślinach może prowadzić do wystąpienia zaburzeń metabolicznych u zwierząt. Zatem dawki potasu najlepiej podzielić na dwie części stosując połowę dawki wiosną, a resztę po zbiorze pierwszego pokosu.

mgr inż. Agnieszka Sołtysiak, Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie
rolniczeabc@rolniczeabc.pl
Artykuł ukazał się w miesięczniku "Rolnicze ABC" nr 2 (305) 10 lutego 2016 r.