Trawy na suszę

W warunkach intensywnej produkcji pasz wykorzystuje się tylko kilka gatunków traw: kostrzewa łąkowa, kostrzewa trzcinowa, kupkówka pospolita, tymotka łąkowa, życica trwała, wiechlinę łąkową, kostrzewę czerwoną; i trzy gatunki motylkowatych: koniczyna czerwona, koniczyna biała, lucerna. Gatunki te są w centrum zainteresowania hodowli twórczej i są reprezentowane przez wiele wyspecjalizowanych odmian, istotnie różniących się właściwościami rolniczo-użytkowymi.

Dobieranie gatunków traw

W powszechnej praktyce przy układaniu mieszanek na trwałe łąki i pastwiska, zwracano uwagę przede wszystkim na to, aby komponenty charakteryzowały się:
— zbliżonymi wymaganiami klimatycznymi i glebowymi,
— przydatnością do określonego sposobu użytkowania,
— w miarę zgodnym rytmem rozwoju oraz harmonijnym przebiegiem wegetacji,
— długotrwałością i stabilnością plonowania.

Na łąkach kośnych, dających co najmniej dwa pokosy w okresie wegetacji, zalecane są trawy wysokie, dostarczające obfitej masy roślinnej, np.: kostrzewa łąkowa, tymotka łąkowa, kupkówka pospolita. Z traw niskich, dających mocne zadarnienie i bogato ulistnionych, proponowano życicę trwałą, wiechlinę łąkową i kostrzewę czerwoną. Na pastwiska natomiast polecano mieszanki gwaran-tujące ruń niewysoką, wyrównaną i zwartą, obficie ulistnioną, zawierające rośliny znoszące udepty-wanie i częste przygryzanie przez zwierzęta, tj. życicę trwałą, wiechlinę łąkową i kostrzewę czerwoną. Trawy wysokie (kostrzewa łąkowa, tymotka łąkowa, kupkówka pospolita) stanowiły dodatek tych mieszanek. Natomiast mieszanki przeznaczone do użytkowania zmiennego, tj. kośno-pastwiskowego były skomponowane w równych częściach z roślin wysokich i niskich.

Przy ekstremalnym braku wody

Jednakże uprawa roślin w warunkach naturalnych nie pozwala na wyeliminowanie wpływu niekorzystnych czynników środowiska. Wśród abiotycznych czynników stresowych (red. nieożywione elementy środowiska, które wpływają pośrednio lub bezpośrednio na organizm żywy), na które narażone są rośliny uprawne stres wodny jest jednym z głównych. Niedobór wody powoduje zaburzenia w przebiegu procesów życiowych w roślinie. Efektem tego są zahamowania wzrostu i rozwoju roślin, a w konsekwencji obniżenie plonu i pogorszenie jego jakości.
Poznanie reakcji poszczególnych gatunków traw na deficyt wody w glebie pozwoli wytypować gatunki lepiej nadające się do uprawy w warunkach pojawiającej się suszy glebowej, co może znacznie ograniczyć jej negatywne skutki. Jest to problem aktualny, ponieważ w ostatnich latach zwiększyła się częstość występowania ekstremalnych zjawisk pogodowych, będących jednym z głównych czynników powodujących straty w plonowaniu użytków zielonych. Wynika to przede wszystkim z wyższych, w porównaniu do średnich z wielolecia, temperatur powietrza w okresie wegetacyjnym oraz występowania okresów bezopadowych lub okresów z powtarzającymi się opadami mniejszymi niż przeciętne.

W gospodarce łąkowo-pastwiskowej stosunki wodne, termiczne i pokarmowe są czynnikami decydującymi o wydajności, przy czym wpływ wody na plony jest tu znacznie większy niż na gruntach ornych. Wynika to z większego zużycia wody przez roślinność zbiorowisk trawiastych o wielokrotnym odroście. Występuje ścisła zależność między sumą opadów a wysokością plonów na użytkach zielonych. Lepszemu zaopatrzeniu użytków zielonych w wodę towarzyszą wyższe plony i wyższa efektywność wykorzystania nawozów mineralnych, zwłaszcza azotowych. Optymalne uwilgotnienie gleby korzystnie wpływa także na poprawę wartości paszowej runi łąkowej i pastwiskowej.

Wierność plonowania lepsza na gruntach ornych?

Najbardziej istotnymi właściwościami gatunków traw użytych do mieszanek są trwałość i stabilność (wierność) plonowania. Trwałość ściśle powiązana jest z mrozoodpornością i tak np. życica trwała i wielokwiatowa są wrażliwe na mrozy w przeciwieństwie do tymotki łąkowej. Trwałość zależy też od siły systemu korzeniowego i sposobu krzewienia się roślin, tak więc trwalsza od życicy trwałej będzie zawsze wiechlina łąkowa. Wierność plonowania w dużym stopniu może być modyfikowana przez sposób użytkowania, wielkość nawożenia, poprawę uwilgotnienia.

Trawy i bobowate lepiej i wierniej plonują w warunkach polowych niż naturalnych, szczególnie w 2-3 letnim, a więc krótkotrwałym użytkowaniu, co wiąże się z mniejszą konkurencyjnością obcych wieloletnich gatunków roślin i większą stabilizacją warunków wodno-glebowych na polach ornych. W mieszankach kilkugatunkowych trwałość gatunków stawiana jest na dalszym miejscu, ponieważ ważniejsza jest to wierność plonowania. Zatem w warunkach coraz częściej występującej na Warmii i Mazurach oraz północnym Mazowszu suszy rolniczej, dobrym uzupełnieniem brakujących pasz mogą być przemienne użytki zielone zakładane na gruntach ornych.

W tym systemie są uprawiane mieszanki traw lub traw z roślinami motylkowymi w zmianowaniu polowym i intensywnie użytkowane (najczęściej kośnie) przez 2-4 lata. Pierwotnie stosowane były głównie przez gospodarstwa o małej powierzchni trwałych łąk i pastwisk w stosunku do ilości przeżuwaczy bądź zlokalizowane, ze względów organizacyjnych, przy budynkach inwentarskich. Jednak z uwagi na zwiększającą się częstość występowania ekstremalnych zjawisk pogodowych, będących jednym z głównych czynników powodujących straty w plonowaniu trwałych użytków zielonych, przemienne użytki zielone mogą spełniać kolejną, pozytywną rolę.

Po ich zaoraniu uprawia się na tym miejscu rośliny jednoroczne przez 3-5 lat. Użytki przemienne stanowią fragment płodozmianu z polem wypadającym i są zakładane na gruntach, których warunki siedliskowe pozwalają na różny sposób ich użytkowania. Ich krótkotrwale użytkowanie umożliwia stosowanie w doborze do mieszanek najnowszych odmian hodowlanych gatunków traw pastewnych i bobowatych odpornych na suszę rolniczą.

Jednogatunkowe zasiewy lub mieszanki traw i motylkowych
Przemienne użytki zielone powstają przez wysiew:
— traw,
— motylkowych,
— mieszanki traw z motylkowymi.
Jednogatunkowe zasiewy traw przeznacza się na krótkie użytkowanie (l-3 lata). Można je nawozić dużymi dawkami azotu, dzięki czemu uzyskuje się wysokie plony wartościowej paszy. Na tego ro¬dzaju użytki przeznacza się przede życicę westerwoldzką, życicę mieszańcową, kupkówkę pospolitą, a z nowszych hodowli Festulolium brauni (Kostrzyca Brauna).
Jednogatunkowe zasiewy motylkowych stosuje się na najlepszych glebach zasobnych w wapń. Mogą one utrzymywać się l-2-4 lat, zależnie od gatunku i odmiany wysiewanej rośliny motylkowej. Najpopularniejsze są zasiewy lucerny, koniczyny czerwonej i koniczyny białej (szczególnie formy Giganteum).
Mieszanki traw i motylkowych uprawia się natomiast na większości przemiennych użytków zielonych. Mieszanki mogą być proste, z l-2 gatunków traw i l gatunku motylkowych, lub złożone: z 3-4 gatunków traw i jednego a nawet dwóch gatunku motylkowych.
Przy kośno-pastwiskowym użytkowaniu runi mówimy o przemiennych użytkach zielonych z runią zmiennie użytkowaną przez wypas i koszenie lub na odwrót.

Przemienne użytki zielone mogą być użytkowane w okresie dwuletnim, trzyletnim, a nawet wieloletnim, zależnie od właściwości biologicznych komponentów wchodzących w skład mieszanki, czasu utrzymywania ich w płodozmianie polowym oraz warunków klimatycznych w danym okresie.
Dwuletnie przemienne użytki zielone tworzą zazwyczaj zasiewy koniczyny czerwonej oraz kośnie użytkowane zasiewy życicy trwałej, życicy mieszańcową oraz ich mieszanki. Pozostałe trawy (Festulolium brauni, stokłosa uniolowata, kupkówka pospolita, kostrzewa łąkowa, tymotka łąkowa, rajgras wyniosły oraz w niektórych przypadkach kostrzewa trzcinowa) i motylkowe (koniczyna czerwona, koniczyna biała, komonica zwyczajna) mogą tworzyć 3-4-letnie przemienne użytki zielone. Okres utrzymywania ich w płodozmianie polowym zależy od ich produkcyjności i struktury organizacyjno-produkcyjnej gospodarstwa.

Gatunki traw o dużym znaczeniu praktycznym reprezentowane są przez wiele wyspecjalizowanych odmian uprawnych, różniących się wartością użytkową. Przed zakupem odmian lub przygotowaniem mieszanek do siewu, rolnik powinien zapoznać się z charakterystykami rolniczo-użytkowymi odmian, które opisano w obrębie najważniejszych gatunków traw i roślin motylkowatych.

Kostrzewa łąkowa to jedna z najwartościowszych traw wysokich. Wymaga gleb bardziej wilgotnych, zwięzłych i obficiej nawożonych, zwłaszcza azotem. Dobrze znosi okresowe zalewanie, jak i okresowe susze. Wobec małej konkurencyjności dość łatwo ulega zachwaszczeniu. Ze względu na to, że toleruje zarówno koszenie jak i wypasanie, stanowi komponent prawie każdej mieszanki. Jest powszechnie stosowana w mieszankach z innymi gatunkami traw i motylkowatych do obsiewu tak pastwisk trwałych, jak również do krótkotrwałego kośnego użytkowania polowego. W zależności od warunków i jakości gleb oraz przeznaczenia, dodaje się jej do mieszanek od 10 aż do 50 proc. ogólnej masy wysiewanych nasion. Na glebach suchych oraz w rejonach o mniejszej ilości opadów jej udział w mieszankach powinien być zmniejszony na rzecz traw lepiej tolerujących brak wody. Do mie-szanek traw i traw z bobowatymi zalecana jest odmiana Amelka i Wanda, która charakteryzuje się dobrą odpornością na warunki suszy.

Kupkówka pospolita to trawa trwała, wysoka, o silnie rozwiniętym systemie korzeniowym. Z wyjątkiem jałowych piasków rośnie na każdej glebie. Wytrzymuje okresowe posuchy natomiast nie toleruje wysokiego poziomu wody gruntowej oraz zalewania trwającego dłużej niż 4-5 dni. Jest azotolubna. W pełni rozwoju jest gatunkiem agresywnym, toteż w mieszankach do obsiewania łąk nie powinna stanowić więcej niż 10 proc., a w mieszankach pastwiskowych nie więcej niż 8 proc. masy nasion. Ze względu na szybko obniżającą się strawność, powinna być koszona najpóźniej w początku kłoszenia się roślin, a spasać należy ją jeszcze wcześniej. Bardzo dobrze plonuje w mieszance z lucerną lub koniczyną łąkową w uprawie na lżejszych glebach ornych — stosuje się ją w udziale 25 proc. wagi mieszanki. Do mieszanek traw i traw z bobowatymi polecane jest odmiany: Berta i Sparta.

Tymotka łąkowa jest trawą wysoką i trwałą. Ma system korzeniowy słabo rozwinięty, płytki. Toleruje okresy posuszne i wytrzymuje zalewanie przez 10-15 dni. Jest podstawowym składnikiem prawie każdej mieszanki nasiennej (na łąki i pastwiska). Na udeptywanie jest umiarkowanie odporna. Ze względu na małą konkurencyjność i powolny rozwój, powinna być stosowana w nie mniejszej ilości niż 5 proc. na mineralnych. W uprawie polowej, w rejonach o większej ilości opadów i na glebach zwięzłych, dobrze plonuje z lucerną lub koniczyną łąkową. Wysiewa się ją wtedy w ilościach od 15 do 30 proc. masy nasion mieszanki. Zalecana jest odmiana Orlica, Karta i Kaba.

Rajgras wyniosły to typowy gatunek wielokośnych łąk trwałych, ale także wysoka jest jego ranga na użytkach krótkotrwałych bądź okresowo odnawianych, gdzie najczęściej bywa wysiewany w mieszance z lucerną siewną, bądź koniczyną łąkową. Plonuje dość równomiernie, po skoszeniu szybko odrasta, wykształcając zredukowaną liczbę pędów generatywnych. Znaczenie gospodarcze rajgrasu wyniosłego jest duże z uwagi na jego plenność i wysoką jakość paszy. Nie lubi przygryzania i udeptywania, ale dobrze znosi 3-krotne niezbyt niskie koszenie. Dzięki głębokiemu systemowi korzeniowemu jest najodporniejsza spośród traw pastewnych na suszę. Nie nadaje się na gleby lekkie i ubogie, ciężkie i zimne. Na łąki zwłaszcza posuszne ilość rajgrasu zalecana do mieszanek jest wcale niemała — 10-25 proc. składu wagowego. Zalecana jest odmiana Median.

Stokłosa uniolowata jest gatunkiem zaliczany do traw wysokich. Pochodzi z Ameryki Południowej. W Polsce w naturalnych siedliskach nie występuje. Dzięki głębokiemu, systemowi korzeniowemu jest bardzo wytrzymała na suszę, odznacza się również dużą wytrzymałością na niskie temperatury oraz na długo zalegającą, grubą okrywę śnieżną. Cechuje się dobrą zimotwałością, po koszeniach dobrze odrasta. Wykazuje dużą żywotność do późnej jesieni. Nadaje się głównie na gleby mineralne, średnio zwięzłe, bogate w wapń i intensywnie nawożone azotem. Nie udaje się na glebach mokrych, wolno obsychających wiosną. Jest przydatny do mieszanek na użytki zielone przemienne i do intensywnej uprawy polowej. W Krajowym Rejestrze z 2015 znajduje się jedna odmiana — Broma.

Stokłosa bezostna to gatunek trwały typu ozimego, rzadko spotykane są formy jare. Jest to cenna trawa pastewna przeznaczona do użytkowania kośnego, wrażliwa na niskie koszenie i udeptywanie. Szybko wschodzi po zasiewie, lecz pełnię rozwoju osiąga w 2-3 roku użytkowania. Wiosną stosunkowo późno zaczyna wegetację, ale dobrze odrasta po skoszeniu. Jest to trawa dnia krótkiego. Wytrzymuje ciężkie zimy i skucie skorupą lodową do 60 dni. Dobrze znosi zarówno susze letnie jak i krótkotrwałe zalewy. Stokłosę bezostną charakteryzuje umiarkowana zdolność konkurencyjna, lecz w sprzyjających warunkach tworzy duże, zwarte płaty. Stokłosa bezostna jest gatunkiem o wysokiej smakowitości i strawności, chętnie zjadanym przez bydło. Charakteryzuje ją niewielka zawartość włókna surowego, natomiast większe zawartości tłuszczu i wysoka wartość biologiczna białka. Nie kumuluje nadmiernych ilości azotu azotanowego i posiada dobry skład mineralny. Gatunek ten preferuje siedliska dobrze nasłonecznione, zasobne w wapń o odczynie obojętnym. Dobrze plonuje na glebach przewiewnych, strukturalnych, osuszonych glebach organicznych a także krótkotrwale zalewanych madach brunatnych. W Krajowym Rejestrze COBORU z 2015 roku brak odmian tego gatunku.

Kostrzewa trzcinowa jest podobna do kostrzewy łąkowej, nieco od niej wyższa i mniej delikatna. Bardzo trwała, o szybkim tempie rozwoju, wytrzymała na suszę. Z grupy kostrzew jest najbardziej konkurencyjna. Jest gatunkiem mało wymagającym w stosunku do siedliska. Na pastwisku bywa gorzej wyjadana przez zwierzęta niż inne gatunki, ze względu na gorsze walory smakowe. Dlatego zalecana jest do mieszanek z bobowatymi w 4-kośnym użytkowaniu. Na madach można dodawać jej od 5 do 8 proc. masy wysiewanych nasion. Ze względu jednak na jej dużą agresywność i gorszą jakość plonu, nie powinno się dodawać do mieszanek więcej niż 10 proc. Dzięki dużej wytrzymałości na brak wody nadaje się przede wszystkim do uprawy na lekkich i suchych glebach mineralnych, a także na terenach silnie odwodnionych. Pod względem żywieniowym jest gatunkiem o niewielkiej smakowitości w ocenie wszystkich zwierząt. Strawność ograniczają duże ilości związków struktural-nych (ligniny, celulozy i hemicelulozy) oraz krzemu. W swoim składzie chemicznym zawiera także alkaloidy i glukozydy cyjanogenne, może także kumulować niebezpieczny z żywieniowego punktu widzenia azot azotanowy. Właściwości te są jednak znacznie udoskonalane i modyfikowane przez prace hodowlane. Wiele ulepszonych odmian (tzw. miękko listnych) w licznych krajach jest z powodzeniem stosowanych do produkcji suszu, czy sianokiszonek. Zalecane są odmiany pastewne: Odys, Kora, Rahela, i Fuego.

Życica mieszańcowa zwana też rajgrasem oldenburskim, którego trwałość jest większa od życicy wielokwiatowej lecz nieco mniejsza od życicy trwałej należy do traw wysokich, bardzo konkurencyjnych. Cechuje się wysoką produktywnością, bardzo dobrą wartością pokarmową, dobrą smakowitością, dużą zawartością cukrów rozpuszczalnych oraz białka w suchej masie. Jej odmiany (Gala, Gosia) zalecane są do uprawy w płodozmianie polowym do dwu- lub trzyletniego użytkowania kośnego. Przydatna na użytki przemienne na zbiór siana, do produkcji sianokiszonki, a także jako cenna roślina poplonowa. W plonie głównym można zebrać od trzech do czterech pokosów w roku (szczególnie w mieszankach z lucerną). Wysiew w terminie letnim, nie później jednak niż do końca sierpnia.

Odmiany (Felopa, Sulino i Rakopan) Festulolium brauni (Kostrzyca Brauna) uzyskane wyłącznie na drodze hodowli są mieszańcami międzyrodzajowymi kostrzewy łąkowej z życicą wielokwiatową. Należą do traw wysokich, z silnie rozwiniętym systemem korzeniowym. Cechą charakterystyczną mieszańców jest duży udział liści w zielonej masie w stosunku do pędów generatywnych. W początkowym okresie, po zasiewie, rośliny rozwijają się wolno, a w latach użytkowania, po koszeniach, szybko odrastają. Plonami zielonki i jakością plonu dorównują tetraploidalnym odmianom życicy wielokwiatowej, natomiast przewyższają życicę trwałością, zimotrwałością i odpornością na suszę. Nadają się do użytkowania kośnego (dają 4 pokosy) głównie na gruntach ornych, ale też można dodawać do mieszanek trawiasto-motylkowatych na łąki i pastwiska krótkotrwałe, zakładane na glebach mineralnych. Wszystkie odmiany mogą być uprawiane w siewie czystym, a także w mieszankach z lucerną lub koniczyną czerwoną. Na bazie kiszonek z Festulolium, można bilansować produkcję mleka na poziomie 6 tys. litrów rocznie od krowy. Teoretycznie w oparciu o uzyskane plony można wyprodukować z jednego hektara około 20 tys. litrów mleka.

Wiechlina łąkowa jest trawą niską, trwałą i wcześnie kłoszącą się. Tworzy silny system korzeniowy jednak głównie w górnej warstwie gleby. Rośnie w stanowiskach suchych, jak i bardzo wilgotnych. Znosi zalewy dwu- a nawet czterotygodniowe. Wyróżnia się niezwykłą odpornością na udeptywanie i przygryzanie przez zwierzęta. Ze względu na wysoką jakość plonu i walory smakowe, jest składnikiem prawie każdej mieszanki do obsiewu łąk i pastwisk. Stosuje się ją w ilościach 5-15 proc. masy nasion mieszanki, zależnie od siedlisk i sposobu użytkowania. Dodatek wiechliny pomija się jedynie w mieszankach na gleby bardzo zwięzłe (iły). W miarę zwiększania nawożenia azotowego, rośnie bujniej. Polecane są odmiany Skiz i Struga.

Kostrzewa czerwona. Najpospolitsza, wieloletnia trawa niska, kępowo-rozłogowa. Gatunek ten składa się z wielu podgatunków i odmian botanicznych. Wiąże się z tym znaczne zróżnicowanie cech i właściwości użytkowych roślin. Odmiany uprawne różnią się między sobą, zarówno pod względem cytogenetycznym, jak i morfologicznym. Kostrzewa czerwona ma małe wymagania glebowe i wodne. Jej udział w runi gwarantuje większą stabilność plonowania w warunkach niesprzyjających, np. w okresie suszy. Jest agresywna w pierwszym roku uprawy. Jest szczególnie przydatna do uprawy w warunkach posusznych. Przy intensywnym nawożeniu ustępuje z runi, zagłuszana przez inne gatunki nitrofilne. O zastosowaniu kostrzewy czerwonej do mieszanek przeznaczonych na pastwiska decyduje jej odporność na udeptywanie oraz zdolność do szybkiego odrastania po wypasaniu. W mieszankach na pastwiska suche, mało zasobne, stosuje się jej około 20 proc. ogólnej masy nasion, a na glebach organicznych, posusznych, nawet do 25 proc. Zalecane odmiany pastewne: Anielka, Reda i Barma.

Życica trwała należy do najbardziej cenionych gatunków traw pastewnych. Jest gatunkiem niskim, o wysokiej konkurencyjności. W użytkowaniu znajdują się odmiany diploidalne (2x) i tetraploidalne (4x). Cechuje się wysoką produktywnością i bardzo dobrą wartością pokarmową. Posiada dużą zdolność zadarniania gleby oraz szybko odrasta po każdym kolejnym koszeniu i wypasie. Rozpiętość terminu kłoszenia się roślin między odmianami najwcześniejszymi a najpóźniejszymi wynosi aż 6 tygodni. Jest wytrzymała na niskie przygryzanie i silne udeptywanie. Znajduje powszechne zastosowanie na trwałych i przemiennych użytkach zielonych, na glebach średnio zwięzłych, zasobnych w próchnicę. Rośliny zawierają dużo rozpuszczalnych w wodzie węglowodanów, cechują się wysoką strawnością. Może być uprawiana w siewie czystym, jak również stanowi jeden z najlepszych komponentów mieszanek na pastwiska i łąki. W mieszankach przeznaczonych do kośnego użytkowania odmiany życicy trwałej powinny stanowić do 20 proc., a w mieszankach pastwiskowych od 10 do 20 proc. masy wysiewanych nasion. Ponieważ w sprzedaży jest wiele odmian zaleca się odporne na warunki posuszne średnio późne i późne odmiany diploidalne (2x) i tetraploidalne (4x).

Koniczyna biała jest powszechnie znana i cenioną wieloletnią rośliną pastewną. Odrasta dzięki wytwarzaniu płożących pędów oraz odradza się poprzez samosiewy. Jej wartość pokarmowa jest bardzo duża, dostarcza bogatej w białko, dobrze strawnej i smacznej paszy. Dobrze wytrzymuje częste koszenie i wypasanie. Na przemienne pastwiska polecane są odmiany wielkolistne. Wytwarzają mniej rozłogów, rośliny są wyższe, tworzą większe i mniej liczne główki kwiatowe. Dynamiczniej się rozwijają i szybciej odrastają, a więc nadają się głównie do mieszanek z trawami w krótkotrwałych uprawach polowych. Odmiany średniolistne wykazują dobrą zdolność do zadarniania gleby, lecz są stosunkowo mało trwałe. Użytkowane są one przeważnie w mieszankach z trawami na przemiennych użytkach zielonych. W mieszankach przeznaczonych na pastwiska przemienne odmiany koniczyny białej powinny stanowić od 20 do 30 proc. masy wysiewanych nasion.

Komonica zwyczajna nazywana też pospolitą lub rożkową, to wieloletnia, uprawiana jako roślina pastewna. Komonica jest rośliną bardzo wytrzymałą i tolerancyjną w stosunku do warunków siedliskowych. Jest też gatunkiem bardzo odpornym na niskie temperatury (wytrzymuje mrozy do -25°C) i dobrze znosi krótkotrwałe susze. Nie jest także wrażliwa na częste deptanie oraz na niskie przygryzanie przez zwierzęta. W sprzyjających warunkach często pozostaje rośliną zimozieloną. Dobrze znosi wielokrotne koszenie i szybko odrasta po ścięciu. Może być uprawiana na stanowi-skach, na których nie zawsze poradziłyby sobie bardziej popularne gatunki użytkowe takie jak np. lucerna czy koniczyna czerwona. Jako typowa roślina światłolubna, komonica musi być jednak uprawiana wyłącznie na stanowiskach słonecznych. Nasiona komonicy w mieszankach z kostrzewą czerwoną, wiechliną łąkową wysiewa się na przygotowane stanowisko wczesną wiosną. Nasiona powinny być umieszczone bardzo płytko i przykryte jedynie cieniutką warstwą gleby (na głębokości ok. 0,5-1 cm.). W prowadzonym przez COBORU rejestrze odmian figuruje jedna odmiana komonicy zwyczajnej — Skrzeszowicka.

Koniczyna łąkowa (czerwona). Spośród gatunków motylkowatych drobnonasiennych jest najczęściej uprawianą rośliną w kraju. Wytwarza duży plon zielonej i suchej masy, zasobny w białko, sole mineralne i witaminy. Wiosną rozwija się wcześnie, po skoszeniu szybko odrasta. Jej uprawa wzbogaca glebę w azot, polepsza strukturę, wskutek czego pozostawia po sobie dobre stanowisko dla innych roślin. Odmiany koniczyny czerwonej są stosunkowo krótkotrwałe. Uprawia się je najczęściej na gruntach ornych w siewie czystym (jednogatunkowym) lub w mieszankach z trawami. Znajdują zastosowanie także na użytkach przemiennych. W zakładaniu pastwisk trwałych są raczej nieprzydatne. W wyniku prac hodowlanych powstały interesujące odmiany tetraploidalne (4x) — Kvarta i diploidalne (2x) — Rozeta, Nike. Różnią się one cechami morfologicznymi, a także właściwościami rolniczo-użytkowymi. Odmiany tetraploidalne cechują się wyższymi roślinami, większymi listkami i kwiatostanami. Są też produktywniejsze i bardziej trwałe, szybciej odrastają po koszeniu. W mieszankach skuteczniej konkurują z trawami. W mieszankach przeznaczonych na użytki przemienne w użytkowaniu kośnym odmiany koniczyny powinny stanowić od 20 do 25 proc. masy wysiewanych nasion.

Lucerna siewna i lucerna mieszańcowa dobrze plonują na terenie prawie całej Polski (z wyjątkiem rejonów nadmorskich i górskich). Ze względu na wytwarzanie głębokiego systemu korzeniowego, lucerna sprawdza się na stanowiskach suchszych, gdzie uprawa koniczyny czerwonej może być zawodna. Jako wysoko-białkowa pasza objętościowa w postaci zielonki, siana lub sianokiszonki, lucerna znajduje duże uznanie rolników w żywieniu bydła mlecznego i opasowego, a także owiec, szczególnie w uprawach z trawami. W ten sposób zmniejsza się zawodność plonowania oraz zwiększa wartość energetyczną paszy poprzez lepsze zbilansowanie składników pokarmowych mieszanki (zwłaszcza białka i węglowodanów). Lucernę użytkuje się najczęściej dwa lub trzy lata, a w sprzyjających warunkach przyrodniczych nawet dłużej.
Od wielu lat praktycy zwracają uwagę na małą trwałość zakładanych lucerników. Duże znaczenie dla przedłużenia ich trwałości ma dobór odpowiednich odmian do zasiewu. Warto zwrócić uwagę na ocenę zimotrwałości i odporności na choroby danej odmiany. Po zaoraniu lucernika uzyskuje się bar-dzo dobre stanowisko, o wyraźnie poprawionej żyzności gleby Na zaoranym 1 ha pola pozostaje w glebie 8 ton masy korzeniowej, co pozwala na ograniczenie dawek nawożenia mineralnego dla roślin następczych. W uprawie polowej, zalecane są następujące mieszanki:
— lucerna 50 proc. + kupkówka pospolita 40 proc. + Festulolium 10 proc.,
— lucerna 50 proc. + kostrzewa łąkowa 40 proc. + Festulolium 10 proc.,
— lucerna 50 proc. + kostrzewa trzcinowa 10 proc. + Festulolium 20 proc. +kupkówka pospolita 20 proc. (konieczne użytkowanie 4-kośne).

Literatura u autora.