Choroby bulw ziemniaka

Choroby występujące na roślinach i bulwach ziemniaka mogą być wywoływane działaniem czynników biotycznych (grzyby, bakterie, organizmy grzybopodobne, wirusy). Do najgroźniejszych chorób bulw powodowanych przez patogeny zaliczyć możemy zarazę ziemniaka, mokrą i suchą zgniliznę bulw oraz rizoktoniozę ziemniaka. Bulwy ziemniaka mogą także ulegać innym schorzeniom i uszkodzeniom, które wpływają na jakość i przydatność bulw do przetwórstwa i spożycia. Czynniki te nazywane są mianem chorób abiotycznych lub fizjologicznych.

Do czynników abiotycznych zaliczamy brak lub nadmiar składników pokarmowych, nierównomierny rozkład opadów atmosferycznych i ich brak oraz działanie wysokich i niskich temperatur. W tabeli przedstawiono najczęściej występujące choroby abiotyczne, często określane także mianem wad zewnętrznych lub wewnętrznych.

Wtórny wzrost bulw

Zmiany tego rodzaju są spowodowane nierównomiernym rozkładem opadów w okresie wegetacji. Rozwijające się młode bulwy na skutek przedłużającego się okresu braku wody przedwcześnie zaczynają dojrzewać i kończyć swoją wegetację. Ponowne wystąpienie opadów powoduje wznowienie wzrostu tych bulw i wystąpienie zjawiska wtórnego przyrastania bulwy zazwyczaj w jej wierzchołkowej części. Wtórny wzrost bulw powoduje zmianę zewnętrznego wyglądu bulwy, ale także tkanka bulwy staje się szklista. Ważniejszym efektem ubocznym jest (szczególnie ważne dla odmian skrobiowych) nierównomierna rozłożenie skrobi w bulwie i obniżenie jej jakości. Bulwy z objawami wtórnego przyrostu mają mniejszą wartość nie tylko konsumpcyjną i przydatność do przetwórstwa, ale także gorzej się przechowują i nie stanowią pełnowartościowego materiału sadzeniakowego.

W rejonach, gdzie występują długotrwałe susze w okresie letnim oraz obfite opady deszczu wskazana jest uprawa odmian wczesnych oraz usuwanie przed okresem przechowywania bulw z objawami wtórnego wzrostu.

Dzieciuchowatość bulw

Tak jak wtórny przyrost, wywołują zaburzenia w rozwoju bulw spowodowane przez nierównomierny rozkład opadów w okresie wegetacji. Podobnie jak przy wtórnym przyroście obserwujemy zjawisko przechodzenia skrobi z bulwy starszej do tzw. dzieciuchów. Bulwy takie mają niższą wartość konsumpcyjną, trwałość przechowalniczą oraz są bardziej podatne na uszkodzenia mechaniczne i porażanie przez liczne czynniki chorobotwórcze, których wnikanie do bulwy jest ułatwione przez niedojrzałą skórkę. W celu uniknięcia strat w okresie przechowywania wskazane jest jak najwcześniejsze ich zużycie.

Paciorkowatość bulw

Przyczyną powstawania tej choroby abiotycznej jest zaburzenie dojrzewania wywołane nierównomiernym rozkładem opadów atmosferycznych (długotrwała susza) oraz spadek temperatury. Paciorkowatość objawia się tworzeniem z jednego lub kilku oczek bulwy stolonów, na wierzchołku, których tworzą się nowe młode bulwki. Proces ten może powtórzyć się kilkakrotnie prowadząc do utworzenia się szeregu młodych bulwek. Rozwijające w wyniku tego procesu nowe bulwki mają niską zawartość skrobi, która przechodzi z bulw starszych do młodszych. Bulwy pozbawione części skrobi mają szklisto-przezroczysty miąższ, łatwo ulegają gniciu, mają niską wartość przechowalniczą i niewskazane jest stosowanie ich jako materiału sadzeniakowego.

Pustowatość bulw

Wada ta obok rdzawej plamistości, należy do najgroźniejszych wad ukrytych bulw przeznaczonych do przetwórstwa. Straty wywołane jej wystąpieniem mogą sięgać 40 proc. wagi bulwy. Wada ta może występować w różnym okresie wegetacji. Jeśli proces ten wystąpił wcześniej to powstała „komora” znajduje się bliżej części przystolonowej bulwy, rozwijające się później komory są położone bliżej części wierzchołkowej. Ścianki powstałej komory są wyścielone cienką warstwą korka, która chroni ją przed zakażeniem przez patogeny, jednak w wilgotnych stanowiskach może wystąpić zgnilizna wewnętrzna.

Powstawaniu pustowatości sprzyjają nadmierne opady oraz niskie temperatury w okresie wiązania bulw, zbyt wysokie dawki nawożenia azotowego, wapnowanie bezpośrednio pod ziemniaki a także skłonność odmian (tab.).

Ograniczanie możliwości powstawania tej wady obejmuje między innymi: nawożenie azotowe dostosowane do potrzeb i kierunku uprawianej odmiany, lekko podwyższone nawożenie potasem (wzmacnia odporność bulw), uprawę odmian odpornych (tab.), unikanie uprawy na glebach bardzo kwaśnych oraz w rejonach, gdzie występuje ryzyko wystąpienia niskich temperatur i wysokiej wilgotności w okresie wiązania bulw wskazane jest lekkie opóźnienie terminu sadzenia.

Rdzawa plamistość miąższu

Jest wewnętrzną wadą bulw, która występuje we wszystkich rejonach uprawy ziemniaków. Na skutek występowania zakłóceń w oddychaniu i odżywianiu wywołanych przez niekorzystne warunki glebowe i klimatyczne wewnątrz miąższu bulw tworzą się nieregularnie rozmieszczone grupy obumarłych komórek, które wyglądem mogą przypominać rdzawe lub jasnobrązowe plamki. Często towarzyszącym zjawiskiem jest zanikanie skrobi w komórkach otaczających, które stają się szkliste.
Chorobie sprzyja uprawa na glebach piaszczystych i przepuszczalnych oraz na gliniastych i mało przepuszczalnych. Większe nasilenie występowania tej choroby jest zauważalne po wilgotnej wiośnie, kiedy nastąpi okres suszy i ponownie okres podwyższonej wilgotności. Szkodliwość tej choroby abiotycznej polega na: obniżaniu zawartości i jakości skrobi w bulwach oraz w przypadku ziemniaków konsumpcyjnych, bulwy po ugotowaniu stają się twarde i nie nadają się do spożycia.
Jednak groźniejsze od wad zewnętrznych czy wewnętrznych są choroby bulw wywoływane przez patogeny. Do chorób o znaczeniu gospodarczym zaliczyć możemy zarazę ziemniaka oraz mokrą i suchą zgniliznę bulw.

Zaraza ziemniaka

Jest to najgroźniejsza z chorób nie tylko bulw, ale i części nadziemnej. Do zakażenia bulw może dojść już w okresie wegetacji, kiedy na skutek błędów popełnionych w prowadzeniu zabiegów agrotechnicznych oraz ochrony chemicznej bulwy mają kontakt z zarodnikami, które wnikają przez niedojrzałą skórkę oraz uszkodzenia mechaniczne powstałe podczas niewłaściwie prowadzonego zbioru. Na powierzchni bulw tworzą się sinoołowiane, nieregularnie rozmieszczone, trochę zapadnięte, twarde plamy. Na przekroju bulwy w miejscach plam miąższ ma rdzawą do brunatnej tkankę. Plamy te sięgają nieregularnie w głąb zdrowego miąższu bulwy. Bulwy porażone zarazą ziemniaka łatwiej są porażane przez inne patogeny a zwłaszcza sprawców zgnilizn i wtedy proces chorobotwórczy przebiega kilka razy szybciej zwiększając poziom strat.

Zapobieganie porażeniu bulw przez sprawcę zarazy ziemniaka opiera się o prawidłowo prowadzone zabiegi agrotechniczne (termin sadzenia, dostosowany do potrzeb odmiany i kierunku uprawy poziom nawożenia, prawidłowo wykonane zabiegi obredlania i formowania redlin oraz zbiór ziemniaków po dojrzeniu skórki) i ochronę chemiczną, którą należy prowadzić od momentu zakończenia wschodów do końca okresu wegetacji. W celu podniesienia skuteczności ochrony do ostatnich zabiegów nalistnych wskazane jest zastosowanie fungicydów mających zdolność niszczenia zarodników. Ostatnim zabiegiem chemicznym powinna być desykacja, która poprzez usunięcie nadmiaru naci pozwoli na szybki zbiór bulw potomnych. Bulwy porażone zarazą ziemniaka nie nadają się do spożycia i przerobu i powinny być usunięte spośród zdrowej masy bulw.

Mokra zgnilizna

Choroba może występować na bulwach już podczas zbioru, ale jej największy rozwój następuje w okresie przechowywania i wtedy jest przyczyną dużych strat. Na powierzchni porażonej bulwy tworzą się ciemnobrunatne plamy, pod którymi miąższ ulega rozmiękczeniu i zamienia się w cieknącą masę. Na przekroju bulwy miąższ w miejscu infekcji zabarwia się na różowo a następnie ciemnieje. W końcowym stadium choroby cały miąższ bulwy zamienia się w cieknącą masę. Skórka bulw pozostaje nie uszkodzona. Dopiero na skutek nacisku ulega rozpadowi i na zewnątrz wydostaje się cuchnąca masa, która stanowi źródło dla kolejnych infekcji. W przechowalniach i kopcach w warunkach wysokiej wilgotności i podwyższonej temperaturze cała bulwa może ulec zniszczeniu w ciągu 3-5 dni.
Zapobieganie rozwojowi choroby polega na stosowaniu zdrowego materiału sadzeniakowego, optymalnym dla danego rejonu kraju terminie sadzenia, prawidłowym prowadzeniu zabiegów agrotechnicznych, zbiorze bulw po osiągnięciu pełnej dojrzałości przy sprzyjających warunkach (temperatura powyżej 100C, sucha gleba).

W przechowalni bulwy przed złożeniem na długotrwałe przechowywanie należy odpowiednio przygotować (usunąć nadmiar ziemi, kamienie, bulwy chore i uszkodzone, odparować nadmiar wilgoci stopniowo obniżać temperaturę aż do właściwej dla danego kierunku przeznaczenia).

Sucha zgnilizna bulw

Chorobę powodują grzyby z rodzaju Fusarium. Początkowym objawem jest zaciemnienie i lekkie zmarszczenie porażonej części bulwy. W miarę rozwoju infekcji skórka bulwy marszczy się coraz bardziej i można zauważyć nieregularnie rozmieszczone koncentryczne kręgi. Zainfekowany miąższ brunatnieje, stopniowo wysycha i pęka wskutek czego tworzą się w nim kawerny, których ściany wyściela grzybnia barwy białawej. Na powierzchni bulwy objawem charakterystycznym jest tworzenie się różnej barwy (w zależności od gatunku sprawcy) nalotów grzybni. Do zakażenia najczęściej dochodzi poprzez skórkę uszkodzoną mechanicznie lub wtórnie przez inne patogeny. Silnie porażona bulwa marszczy się, wysycha i wyglądem może przypominać suszona śliwkę.
Zapobieganie suchej zgniliźnie bulw to przede wszystkim prawidłowo prowadzone zabiegi agrotechniczne w okresie wegetacji oraz zbiór we właściwych warunkach i odpowiednie przygotowanie bulw do przechowywania. Bulwy porażone suchą zgnilizną łatwiej są porażane przez inne patogeny zwiększając poziom strat nie nadają się także jako materiał sadzeniakowy i powinny być jak najszybciej usuwane spośród zdrowej masy bulw.