Uprawa zbóż jarych w mieszankach

Pożądane efekty uprawy mieszanek zbożowych ujawniają się tym wyraźniej im mniej sprzyjające zbożom jarym są warunki glebowo-klimatyczne i im niższy jest poziom agrotechniki. Dlatego uzasadnienie produkcyjno-gospodarcze ma uprawa zbóż w mieszankach przede wszystkim na glebach średnich i słabych, klas bonitacyjnych IVa, IVb, V. Zwykle są to gleby piaszczysto-gliniaste, o dużej zmienności. Im słabsza i bardziej mozaikowata jest gleba, tym lepiej jest uprawiać zboża w mieszankach, a na glebach dobrej jakości lepiej w zasiewach jednogatunkowych.

Zwłaszcza w gospodarstwach ekologicznych

Większe korzyści z uprawy mieszanek może uzyskać gospodarstwo o ekstensywnej niż intensywnej agrotechnice. Jeśli w gospodarstwie stosuje się małe ilości nawozów mineralnych i środków ochrony roślin, gdy gleby są w niskiej kulturze, zmianowanie roślin jest wadliwe, uprawa roli upraszczana, a pogłowie zwierząt jest duże, to pasze treściwe oraz słoma powinny być pozyskiwane przede wszystkim z uprawy mieszanek. Uprawa roślin w mieszankach ma duże znaczenie zwłaszcza w gospodarstwach prowadzących produkcję systemem ekologicznym.

Wzajemna tolerancja

Dobre plonowanie mieszanek w dużym stopniu zależy od doboru gatunków i proporcji ich wysiewu. Zasadniczo każdy gatunek zboża jarego z każdym innym może stanowić mieszankę. Przy sporządzaniu mieszanek do wysiewu trzeba jednak brać pod uwagę warunki glebowe i wodne, wzajemne tolerowanie się zbóż w mieszankach, a także przeznaczenie ziarna do żywienia drobiu, trzody chlewnej czy bydła. W ramce zamieszczono ważniejsze zasady doboru gatunków i ich proporcji w materiale siewnym mieszanek.

Ważniejszy dobór gatunków

Najbardziej uniwersalnymi są mieszanki jęczmienia z owsem oraz pszenżyta z owsem. Te mogą być uprawiane niemal wszędzie, a szczególnie na glebach słabszych i w warunkach posusznych. Możliwość uwzględnienia nieoplewionej formy owsa (np. odmiany Nagus, Siwek) w składzie tych mieszanek, pozwala bez ograniczeń spożytkować plon mieszanki w żywieniu trzody chlewnej. Przykłady mieszanek dla różnych warunków gospodarowania podano w tabeli. Dobór odmian zbóż do mieszanek ma mniejsze znaczenie niż dobór gatunków. Jednak wybierać trzeba odmiany najlepiej plonujące w danych warunkach. Pomocna przy wyborze odmian może być lista odmian zalecanych do uprawy w województwie.

Po jakich uprawach?

Mieszanki zbożowe są wysiewane zwykle w gorszych stanowiskach, często po zbożach. Na niekorzystny przedplon najsłabiej reagują mieszanki, w których występuje owies. Dlatego mieszankę jęczmienia z owsem można wysiewać po pszenżycie, życie, pszenicy, mieszance pszenżyta z owsem. Mieszankę pszenżyta z owsem można umieścić po jęczmieniu, pszenicy, życie, mieszance jęczmienia z owsem. Możliwe jest także wysiewanie tych mieszanek przez 2 lata po sobie. Jednak mieszanki jęczmienia z pszenicą oraz pszenżyta z pszenicą lub z jęczmieniem silnie ujemnie reagują na przedplony zbóż kłosowych, a także na uprawę po sobie. Dla tych mieszanek trzeba wybierać lepsze stanowiska, np. po ziemniaku, owsie, kukurydzy, mieszankach zbożowo-strączkowych.

Wysiewane możliwie najwcześniej

Mieszanki zbożowe, podobnie jak wszystkie zboża jare, wymagają wczesnego terminu siewu. Dlatego powinny być wysiewane możliwie wcześnie wiosną. Wczesny siew jest szczególnie ważny w przypadku mieszanek owsa z pszenicą, owsa z pszenżytem i pszenicy z pszenżytem. Nieco słabiej na opóźnienie siewu reagują mieszanki z udziałem jęczmienia. Im później jest wysiewana mieszanka tym większy udział w materiale siewnym powinien mieć jęczmień, a mniejszy owies. Całkowitą gęstość siewu takiej mieszanki trzeba też zwiększyć o 4-5 proc. na każde 10 dni opóźnienia siewu od terminu optymalnego.
Ilość wysiewu zbóż w mieszance zależy od gęstości ich wysiewu w siewach czystych, pożądanej proporcji gatunków w mieszance, gleby, przedplonu oraz od jakości materiału siewnego. Orientacyjne ilości wysiewu mieszanek podano w tabeli.

Nawożenie mieszanek podobne

Mieszanki zbożowe reagują na nawożenie podobnie jak zboża jare w siewach czystych i tak samo powinny być nawożone. Dawki fosforu i potasu zależą od zasobności gleby w te składniki. Gdy zasobność gleby jest wysoka to można nie nawozić tymi składnikami lub ograniczyć dawki do 20-25 kg/ha fosforu i 30-40 kg/ha potasu w czystym składniku.

Na ogół jednak mieszanki są wysiewane na glebach słabszych, mało żyznych i po gorszych przedplonach. Wówczas zastosowanie 40-60 kg/ha fosforu i 50-80 kg/ha potasu jest zwykle potrzebne. Nawożenie azotem jest niezbędne do uzyskania zadowalających plonów mieszanek. Na glebach słabszych, i przy uprawie mieszanek po zbożach, celowe jest zastosowanie 50-70 kg azotu/ha.
Dawki większe niż 80 kg N/ha wykazują zwykle niską efektywność, zwłaszcza w latach posusznych.

Zachwaszczają się słabiej

Mieszanki zbożowe nie wymagają intensywnej pielęgnacji. O ile zostaną wysiane dostatecznie gęsto i wschody są dobre, to zwykle skutecznie konkurują z chwastami i zachwaszczają się słabiej niż czyste zasiewy zbóż, szczególnie te z udziałem owsa. Jeśli są wysiewane na polach nie zachwaszczonych, po dobrych przedplonach (okopowe, kukurydza, gryka), to zwykle wystarcza jednorazowe bronowanie w okresie krzewienia się zbóż. Na polach w niskiej kulturze, zachwaszczonych, po zbożach zbieranych kombajnem, może być konieczne użycie herbicydów. Jeśli wysiewany jest zaprawiony materiał siewny mieszanki, to zwalczanie chorób jest zwykle zbędne.
W latach o suchej, ciepłej wiośnie mogą pojawić się w większym nasileniu skrzypionki oraz mszyce. Skrzypionki najsilniej uszkadzają jęczmień i owies, a w małym stopniu pszenżyto. Dlatego w mieszankach jęczmienia z owsem, jęczmienia z pszenicą oraz owsa z pszenicą zachodzi czasami konieczność zwalczania skrzypionek.

Zwykle dojrzewają razem

Dojrzewanie zbóż jarych w mieszankach jest niemal jednoczesne. Jeśli nawet w siewach czystych gatunki dojrzewają w różnym czasie, np. owies później niż jęczmień, to w mieszance dopasowują się one terminem dojrzewania, jęczmień opóźnia a owies przyspiesza, i dojrzewają w tym samym czasie. W latach, w których lipiec i początek sierpnia są posuszne, wszystkie mieszanki dojrzewają zwykle przed połową sierpnia.

Na ziarno paszowe

Mieszanki zbożowe mają zastosowanie jedynie paszowe, a możliwości zbytu ziarna mieszanek są małe. Dlatego areał ich uprawy musi być dostosowany do potrzeb paszowych gospodarstwa. Ziarno mieszanek zbożowych może być użyte w żywieniu wszystkich zwierząt gospodarskich, ale jego przydatność dla gatunków zwierząt zależy od doboru zbóż do mieszanek i proporcji ich udziału w plonie ziarna. Największą wartość paszową dla wszystkich zwierząt mają mieszanki pszenicy z pszenżytem, pszenicy z jęczmieniem i jęczmienia z pszenżytem. Ziarno tych mieszanek zawiera stosunkowo dużo energii strawnej, białka strawnego, a zawartość włókna nie przekracza 5 proc.
Stąd mogą być wykorzystane również w żywieniu prosiąt, warchlaków i drobiu. Jednak mieszanki te mają większe wymagania glebowe, więc mogą dostarczać paszy z gleb dobrych i średnich.

Na kiszonkę w dojrzałości mlecznej ziarna

Mieszanki zbożowe mogą być uprawiane nie tylko na ziarno paszowe. Wszystkie one, a szczególnie mieszanki owsa z pszenżytem, mogą służyć do sporządzania kiszonek z całych roślin (tzw. GPS). Wówczas zbiór całej biomasy roślinnej, i jej zakiszanie, powinno być wykonane w dojrzałości mlecznej ziarna. Rośliny zaczynają wówczas dopiero podsychać od dołu, a wykształcone już ziarno ma konsystencję wodnisto-mleczną. Przypada to 10-15 dni przed pełną dojrzałością ziarna.

prof. dr hab. Franciszek Rudnicki, Uniwersytet Technologiczno – Przyrodniczy w Bydgoszczy